素什么質  *  TỐ CHẤT NÀO NHĨ?

  

 

 

 

 

 

 

 

( 原作  Nguyên Tác )

Trích từ blog cuả tác giả Yu Liu, đăng ngày 30 tháng 10 năm 2011

 

 

 

刘瑜

 

很多人可能都意识到,一些具有中国特色的词汇很难译成英文,比如突击手不折腾精神文明班子建设”……要是谁能译出血染的风采,那我简直想给他送一面锦旗。在此类词汇里,有一个就是素质

 

中国人素质低,所以中国不应当……”,这句话如此广为传播,以至于素质这个词前面少了中国人,后面少了素质这个词都显得缺胳膊少腿。但素质翻译成什么呢?译成 quality似乎最合适,但仔细一想,如果把前面那句话译成 “The quality of the Chinese people is low, so China should not...",显然不合适,因为这句英文再译回中文,就成了中国人的质量很低,所以中国不应当……”。这是赤裸裸的种族主义,肯定不是说这话的中国人的本意。

 

一个词很难译成其它语言,肯定有很多原因。可能的原因之一,就是这个词所指向的现象本身其实含糊不清。比如素质,什么叫素质呢?直觉的解释是文化水平。但是最新人口普查显示,中国文盲率现在只有4.08%,远低于世界平均水平。另一项2009年研究显示,中国18.3%25-34岁人口拥有大专以上文化程度,高于捷克(15.5%)、土耳其(13.6%)、巴西(10%)等诸多民主国家。可见中国人的文化水平怎么也不算低。

 

如果素质指的不是文化水平。它还可能指什么?要不就是合作精神。据说中国人一盘散沙,这被视为中国人素质低的证明。社会科学里有个词叫社会资本,说的是人与人水平往来的粘性和密度。据一些学者论证,社会资本对于民主运转的意义,相当于机油对于机动车的意义。一盘散沙的社会,就是没有机油的机动车,开起来肯定稀里哗啦。

 

且不说后来有不少学者对社会资本的政治后果进行质疑,就算社会资本多多益善,又有不少研究者指出,其实中国的传统并不是一盘散沙。传统乡土社会有着细密的社会交往网络和自治传统。村里需要修个路通个渠,各家各户常常商量着集资解决;张三和李四闹个矛盾,族长或者乡绅往往根据村规给摆平……我在纽约的唐人街,看到已经离开故土上百年的中国社区,每到佳节还聚到一起舞个狮子敲敲锣鼓。所以很难说中国人基因里缺少凝聚力。

 

反倒是全能国家一登场,宗族、社团、庙会这些个封建糟粕被强拆,人们日趋原子化,政治成了唯一的粘合剂。至今强大的政治体制还抑制着社会资本的积累。散沙们想结合起来组织个农会,太敏感。工会,政府不是已经组织了吗?非政府组织?可以,但先得通过48道手续……所以中国社会散沙化不是强权的原因,而是其结果。如果我一边把你的腿铐住,一边说,看,你现在跑不起来吧,这证明了你没有跑步的能力,哦不,跑步的素质。这连自我实现的预期都算不上,这就是自我证实的命令

 

素质要不就是指规则意识?中国人不爱排队,乱闯红灯……这些现象说明中国人素质差,所以中国民众需要素质高的精英群体给管束起来。成龙大哥所言中国人是需要管的,大约是这个意思。这些坏习惯我倒是深有感触,尤其是不爱排队这一项,有时我简直希望每个商场柜台前都能配备一名交警。

 

但我也去过港台,也见过人口同样密集的港台市民自觉排队。既然他们也是中国人,说明规则意识这种素质也不是一遇到中国人就发生排异反应。更重要的是,就算中国民众的规则意识不足,实在看不出这如何就能推导出集权体制的优越性。集权体制的隐含前提是,素质低的民众需要素质高的官员去教化管束,但是放眼官员的素质,不免叫人胆战心惊。今天打开一张报纸,我们看到在一个官员因为贪污几百万锒铛入狱;明天打开一张报纸,又看到另一个官员因为贪污几千万而锒铛入狱;今天点击一个网站,看到政府强拆逼得某人上访;明天再点击一个网站,看到政府拆迁又逼得另一个人自焚。当然此类官员也许不具有代表性,但此类故事层出不穷却是事实。这倒提醒了我们如何理解民众缺乏规则意识:如果上面经常在工程招标中玩内部交易、在土地纠纷中不尊重法律、公款吃喝屡禁不止……又怎么能指望下面毕恭毕敬尊重规则?一个随地大小便的人,如何教化别人不要随地吐痰?

 

所以就算中国人的素质有问题,它更多地是源于制度,虽然也恶化制度。我当然不相信制度的变革可以一夜之间改变文化,但是制度的变革至少可以打开一个公共生活的空间,而公民素养的培养首先需要一个公共空间,就象学会跑步需要首先解开脚镣。那些说中国人素质低,所以中国不应该……”的人,也许可以考虑把这话改成中国人素质低,所以中国更应该……”

 

 

刘瑜

 

 

 

 

 

 

( Chuyển Ngữ )

 

 

Vài ḍng về tác giả:

 

Nữ tiến Lưu Du (刘瑜 Yu Liu) sinh năm 1975, hiện đang giảng viện Nhân Văn Hội Học của Đại Học Thanh Hoa, Bắc Kinh, Trung Quốc, đổ tiến   (Ph. D.) năm 2006 tại Đại Học Columbia, Nữu Ước, Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ, từng làm việc trợ giảng tại các đại học nổi tiếng như Hardvard, Hoa Kỳ Cambridge, Anh Quốc. 

 

( Source:  中國北京清華大學 Tsinghua University, Beijing, China )

 

 

T.S.T.  雪山松

 

 

 

TỐ CHẤT NÀO NHĨ?

 

 

Rất nhiều người thể đă nhận ra rằng một số từ ngữ đặc sắc Trung Quốc rất  khó dịch sang Anh ngữ, chẳng hạn như "đột kích thủ" (突击手), "bất chiết đằng" (不折腾) (1), "tinh thần văn minh" (精神文明), "ban tử kiến thiết" (班子建设) (2)  ... ...  nếu có ai dịch thông, chuẩn, bén cụm từ "huyết nhiễm đích phong thái" (血染的风采) (3), th́ tôi xin được gửi tặng ngay người ấy cờ danh dự. Từ "tố chất" (素質) là một trong những từ như vậy,

 

"Người Trung Quốc tố chất kém, v́ vậy Trung Quốc không nên... ...", câu nói này được lan truyền rộng răi đến nỗi nếu như từ "tố chất" mà không đi kèm theo ba chữ "người Trung Quốc" phía trước và từ "kém" phía sau th́ hai chữ "tố chất" ấy rơ ràng trơ cụt làm sao.. Thế th́ tố chất dịch thế nào đây? Dịch sang Anh ngữ thành "quality" có vẻ phù hợp hơn hết, nhưng suy nghĩ cho kỹ càng tỉ mỉ, nếu câu nói trên dịch thành " The quality of the Chinese people is low, so China should not... ...", rơ ràng là không phù hợp, bởi v́ câu này dịch ngược trở lại Trung văn, nó sẽ trở thành "người Trung Quốc chất lượng thấp, v́ thế Trung Quốc không nên ... ...." Rơ rành rành đây là chủ nghĩa phân biệt chủng tộc trắng trợn, chắc chắn không phải là câu nguyên ư của người Trung Quốc.

 

Khi một từ rất khó dịch sang các ngôn ngữ khác, chắc chắn có rất nhiều nguyên nhân. Một trong những nguyên nhân có thể, đó là hiện tượng mà nó nhằm hướng chỉ đến tự nó đă không rơ ràng. Ví dụ như từ "tố chất", mà tố chất là ǵ nhĩ? Giải thích theo trực giác là "tŕnh độ văn hóa." Tuy nhiên, theo điều tra thống kê dân số mới nhất cho thấy tỷ lệ mù chữ Trung Quốc hiện chỉ 4.08%, thấp hơn nhiều so với mức trung b́nh trên thế giới. Một nghiên cứu năm 2009 khác cho thấy, 18.3% dân số Trung Quốc trong độ tuổi 25-34 có bằng đại học trở lên, cao hơn so với Tiệp Khắc (15.5%), Thổ Nhĩ Kỳ (13.6%), Ba Tây (10%), và nhiều quốc gia dân chủ khác. Cho thấy tŕnh độ văn hoá của người dân Trung Quốc không phải là quá thấp.

 

Nếu như "tố chất" không chỉ về tŕnh độ văn hóa,vậy nó có nghĩa là ǵ, nếu không phải là tinh thần hợp tác? Người ta bảo rằng người Trung Quốc là "nhất bàn tán sa" (một mâm cát rời rạc), đó được xem là bằng chứng về người Trung Quốc tố chất thấp. Khoa học xă hội, có một cụm từ gọi là "vốn xă hội" (4), nói về niêm tính (độ dính, tính nhớt) và mật độ của quan hệ giữa người và người. Theo một số học giả cho rằng tầm quan trọng của "vốn xă hội" trong sự hành chuyển của nền dân chủ tương đương với tầm quan trọng của nhớt máy trong chiếc xe máy nổ. Xă hội mâm cát hổn lộn là một chiếc xe gắn máy không nhớt, khi máy nổ chắc chắn sẽ lục cục hư hỏng.

 

Sau đó, nhiều học giả thách thức hoài nghi đến hậu quả chính trị của các "vốn xă hội", ngay cả khi "vốn xă hội" càng nhiều càng tốt, cũng có rất nhiều nhà nghiên cứu chỉ ra rằng kỳ thực truyền thống của Trung Quốc không phải là một mâm cát rời rạc. Hương làng truyền thống có các mạng tương tác xă hội truyền thống mật thiết tốt đẹp và tự trị. Thôn xă cần phải sửa sang một con đường, dẫn một con kênh, mọi nhà thường luôn thảo luận quyên góp để giải quyết vấn đề; Nếu gặp phải anh Ba, chị Bốn nào đó cục kịch mâu thuẫn rắc rối với nhau, thường th́ sẽ có các tộc trưởng bô lăo hay thân sĩ trong làng đứng ra giải quyết ổn thỏa theo luật làng ...... Ở Phố Tàu Nữu Ước (Chinatown, New York) tôi đă thấy khu cộng đồng người Trung Quốc tuy đă xa quê hơn cả trăm năm, nhưng hễ mỗi khi lễ lạc tết nhứt, tất cả vẫn đến với nhau để gơ trống, múa sư tử (người Việt gọi chung là múa Lân) . Cho nên, thật khó mà nói rằng người dân Trung Quốc thiếu tinh thần gắn kết.

 

Song, với sự ra đời của "quốc gia toàn năng", th́ tông tộc, đoàn thể, miếu hội, những "cặn bă tàn dư phong kiến" bị cưỡng bức tiêu diệt, con người có xu hướng nguyên tử hóa, chính trị trở thành chất keo duy nhất. Đến nay, thể chế chính trị mạnh mẽ ức chế đi sự tích lũy "vốn xă hội".  Những "hạt các rời rạc" muốn kết hợp lại để dựng nên một nông hội à, nhạy cảm lắm.  C̣n công hội (đoàn) th́ chính phủ cũng đă tổ chức rồi, không phải sao? Thế c̣n tổ chức phi chính phủ? Được, nhưng việc này phải thông qua 48 thủ tục trước đă.  Do đó, "tán sa hóa" (5) xă hội Trung Quốc không phải là nguyên nhân mà là kết quả của sự cường quyền.  Nếu như một bên tôi c̣ng chân bạn, một bên tôi bảo rằng, ḱa xem, bạn không chạy nổi, chứng tỏ bạn không có năng lực để chạy bộ, à không, chứng tỏ bạn không có "tố chất" để chạy bộ.  Cái đó đến cả "tự ḿnh dự đoán thực hiện" cũng tính không ra.  Cái đó là "mệnh lệnh tự ḿnh chứng thực".

 

Tố chất không chỉ sự nhận thức về các quy tắc ư? Người Trung Quốc không thích xếp hàng, vượt đèn đỏ loạn xạ... ... những hiện tượng này cho thấy tố chất kém của người Trung Quốc, v́ vậy dân chúng Trung Quốc cần các nhóm tinh anh có "tố chất cao" quản thúc lại. Câu chuyện "dân Trung Quốc cần phải quản lư" của đại ca Thành Long Jackie Chan (成龍) đại thể là như thế. Những thói xấu này tôi cảm xúc được, đặc biệt là việc không xếp hàng, đôi khi tôi chỉ muốn tất cả các quầy tính tiền của các trung tâm mua sắm đều được phối trí một cảnh sát giao thông.

 

Nhưng tôi cũng đă đến Hồng Kông và Đài Loan, đă thấy mật độ dân số cao tương tự của hai nơi này mà cư dân nơi này vẫn xếp hàng. Do họ cũng là người Trung Quốc, cho thấy nhận thức về các quy tắc của "tố chất" không phải hễ gặp một người Trung Quốc là phản ứng bài xích ngay. Quan trọng hơn, ngay cả khi người dân Trung Quốc có thiếu ư thức về các quy tắc đi nữa, thực ra vẫn không thấy cách này có thể suy dẫn ra được tính ưu việt của thể chế tập quyền toàn trị. Tiền đề hàm ẩn của thế chế tập quyền là dân chúng với "tố chất thấp" cần các quan chức với "tố chất cao" giáo hóa và quản thúc, nhưng phóng nh́n vào tố chất của các quan chức không thể không khiến người run sợ. Hôm nay, mở một tờ báo ra xem, chúng ta đọc thấy một tên quan chức v́ tham ô vài triệu nên bị c̣ng vào khám; ngày mai mở một tờ báo, thấy một tên quan chức khác lại tham nhũng vài chục triệu nên cũng bị c̣ng vào khám; hôm nay nhấp chuột (click the computer mouse) vào một trang web, thấy ai đó bị chính phủ ép buộc gỡ bỏ nên phải xin gặp cấp trên; ngày mai lại bấm lọt vào một trang web xem thấy chính phủ gở dời nên một ai đó buộc phải tự thiêu. Đương nhiên, các quan chức này có thể không mang tính đại diện cụ thể, nhưng những câu chuyện hằng hà vô số này là một thực tế. Nó nhắc nhở chúng ta về cách lư giải về sự thiếu nhận thức về các quy tắc của dân chúng: Nếu các "bề trên" thường luôn chơi tṛ "tay trong" trong các dự án đấu thầu, không tôn trọng pháp luật trong tranh chấp đất đai, dùng công quỹ ăn nhậu phè phỡn măi mê... ... làm thế nào họ có thể mong đợi "kẻ dưới" tất phải tôn trọng cung kính các quy tắc? Một người đại tiểu tiện bừa băi, làm thế nào giáo dục người khác không khạc nhổ?

 

Bởi thế, ngay cả khi "tố chất " của người Trung Quốc có vấn đề, nó có căn nguyên đa phần đến từ chế độ, mặc dù cũng làm suy thoái chế độ. Tôi đương nhiên không tin rằng sự cải cách chế độ có thể thay đổi văn hóa một sáng một chiều, nhưng ít nhất sự cải cách chế độ có thể mở ra một không gian công cộng, mà sự bồi dưởng công dân giáo dục trước tiên phải có một không gian công cộng, giống như khi học chạy, trước tiên phải mở khóa xiềng chân.  Những ai nói rằng "người Trung Quốc tố chất kém, v́ vậy Trung Quốc không nên ... ..." không chừng những người đó có thể xét lại mà đổi thành "người Trung Quốc tố chất kém, v́ vậy Trung Quốc càng nên ... ..."

 

 

 

雪山松  Tuyết Sơn Tùng

美國,加利福尼亞州, 洛杉磯 2014.09.02

 

 

 

Chú thích riêng của người dịch:

 

(1)   "Bất chiết đằng" (不折腾):  từ vựng dân gian miền Bắc Trung Quốc, nôm na đại thể có nghĩa là kiên tŕ, trước sau như một.

(2)   "Ban tử kiến thiết" (班子建设): thường dùng ở Trung Hoa lục địa để chỉ giai tầng lănh đạo trong các cơ quan của Đảng cộng sản và chính quyền địa phương hay tỉnh thành, trung ương...

(3)   "Huyết nhiễm đích phong thái" (血染的风采):  tên một bài hát.

(4)   "Vốn xă hội" có nguyên từ Hán Việt là "xă hội tư bản"(社会资本), nhưng người dịch cố ư không nhắc đến từ Hán Việt này hầu tránh dễ gây ra rắc rối hiểu nhầm cho một số ít người khi thiếu cẩn trọng sơ ư...

(5)   Tán sa hóa:  tán sa là cát rời hổn lộn.

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

*** 投稿電郵請寄 ***

Bài vở & h́nh ảnh xin gởi về Ban Phụ Trách KHAIMINH.ORG

 

VanNgheGiaiTri@KhaiMinh.org

 

 

 

Copyright © 2004 – Present   KHAIMINH.ORG  |  Website Disclaimer