( Chuyển Ngữ
)
Vài ḍng về
tác giả:
Nữ tiến sĩ Lưu Du (刘瑜 Yu Liu) sinh năm 1975, hiện đang là giảng sư viện Nhân Văn và Xă Hội Học của Đại Học Thanh Hoa, Bắc Kinh, Trung Quốc, đổ tiến sĩ (Ph. D.) năm 2006 tại Đại Học Columbia, Nữu
Ước, Hiệp
Chủng Quốc
Hoa Kỳ, từng làm việc và trợ giảng tại các đại học nổi tiếng như Hardvard, Hoa Kỳ và Cambridge, Anh Quốc.
( Source: 中國北京清華大學 Tsinghua University,
Beijing, China )
T.S.T. 雪山松
TỐ CHẤT NÀO NHĨ?
Rất nhiều người có thể đă nhận ra rằng một số
từ ngữ đặc sắc Trung Quốc rất khó mà dịch sang Anh ngữ, chẳng hạn
như "đột kích thủ" (突击手), "bất chiết đằng" (不折腾) (1), "tinh thần văn minh" (精神文明), "ban
tử kiến thiết" (班子建设) (2) ...
... nếu có ai dịch
thông, chuẩn, bén cụm từ "huyết nhiễm
đích phong thái" (血染的风采) (3), th́ tôi xin
được gửi tặng ngay người ấy
cờ danh dự. Từ "tố chất" (素質) là một trong những từ như
vậy,
"Người Trung Quốc
tố chất kém, v́ vậy
Trung Quốc không nên... ...", câu nói này được
lan truyền rộng răi đến nỗi nếu
như từ "tố chất" mà không đi kèm
theo ba chữ "người Trung Quốc" phía
trước và từ "kém" phía sau th́ hai chữ
"tố chất" ấy rơ ràng trơ cụt làm
sao.. Thế th́ tố chất dịch thế nào
đây? Dịch sang Anh ngữ thành "quality" có vẻ
phù hợp hơn hết, nhưng suy nghĩ cho kỹ
càng tỉ mỉ, nếu câu nói trên dịch thành "
The quality of the Chinese people is low, so China should not...
...", rơ ràng là không phù hợp, bởi v́ câu này dịch
ngược trở lại Trung văn, nó sẽ trở
thành "người Trung Quốc chất lượng
thấp, v́ thế Trung Quốc không nên ... ...." Rơ
rành rành đây là chủ nghĩa phân biệt chủng tộc
trắng trợn, chắc chắn không phải là câu
nguyên ư của người Trung Quốc.
Khi một từ rất khó dịch sang các ngôn ngữ
khác, chắc chắn có rất nhiều nguyên nhân. Một
trong những nguyên nhân có thể, đó là hiện tượng
mà nó nhằm hướng chỉ đến tự nó
đă không rơ ràng. Ví dụ như từ "tố chất",
mà tố chất là ǵ nhĩ? Giải thích theo trực
giác là "tŕnh độ văn hóa." Tuy nhiên, theo
điều tra thống kê dân số mới nhất cho
thấy tỷ lệ mù chữ Trung Quốc hiện chỉ
4.08%, thấp hơn nhiều so với mức trung b́nh
trên thế giới. Một nghiên cứu năm 2009 khác
cho thấy, 18.3% dân số Trung Quốc trong độ
tuổi 25-34 có bằng đại học trở lên,
cao hơn so với Tiệp Khắc (15.5%), Thổ Nhĩ
Kỳ (13.6%), Ba Tây (10%), và nhiều quốc gia dân chủ
khác. Cho thấy tŕnh độ văn hoá của người
dân Trung Quốc không phải là quá thấp.
Nếu như "tố chất" không chỉ về
tŕnh độ văn hóa,vậy nó có nghĩa là ǵ, nếu
không phải là tinh thần hợp tác? Người ta bảo
rằng người Trung Quốc là "nhất bàn tán
sa" (một mâm cát rời rạc), đó được
xem là bằng chứng về người Trung Quốc
tố chất thấp. Khoa học xă hội, có một
cụm từ gọi là "vốn xă hội" (4),
nói về niêm tính (độ dính, tính nhớt) và mật
độ của quan hệ giữa người và
người. Theo một số học giả cho rằng
tầm quan trọng của "vốn xă hội"
trong sự hành chuyển của nền dân chủ
tương đương với tầm quan trọng
của nhớt máy trong chiếc xe máy nổ. Xă hội
mâm cát hổn lộn là một chiếc xe gắn máy
không nhớt, khi máy nổ chắc chắn sẽ lục
cục hư hỏng.
Sau đó, nhiều học giả thách thức hoài
nghi đến hậu quả chính trị của các
"vốn xă hội", ngay cả khi "vốn xă
hội" càng nhiều càng tốt, cũng có rất
nhiều nhà nghiên cứu chỉ ra rằng kỳ thực
truyền thống của Trung Quốc không phải là một
mâm cát rời rạc. Hương làng truyền thống
có các mạng tương tác xă hội truyền thống
mật thiết tốt đẹp và tự trị.
Thôn xă cần phải sửa sang một con đường,
dẫn một con kênh, mọi nhà thường luôn thảo
luận quyên góp để giải quyết vấn
đề; Nếu gặp phải anh Ba, chị Bốn
nào đó cục kịch mâu thuẫn rắc rối với
nhau, thường th́ sẽ có các tộc trưởng
bô lăo hay thân sĩ trong làng đứng ra giải quyết
ổn thỏa theo luật làng ...... Ở Phố Tàu Nữu
Ước (Chinatown, New York) tôi đă thấy khu cộng
đồng người Trung Quốc tuy đă xa quê
hơn cả trăm năm, nhưng hễ mỗi khi lễ
lạc tết nhứt, tất cả vẫn đến
với nhau để gơ trống, múa sư tử
(người Việt gọi chung là múa Lân) . Cho nên, thật
khó mà nói rằng người dân Trung Quốc thiếu
tinh thần gắn kết.
Song, với sự ra đời của "quốc
gia toàn năng", th́ tông tộc, đoàn thể, miếu
hội, những "cặn bă tàn dư phong kiến"
bị cưỡng bức tiêu diệt, con người
có xu hướng nguyên tử hóa, chính trị trở
thành chất keo duy nhất. Đến nay, thể chế
chính trị mạnh mẽ ức chế đi sự
tích lũy "vốn xă hội". Những "hạt các rời
rạc" muốn kết hợp lại để dựng
nên một nông hội à, nhạy cảm lắm. C̣n công hội (đoàn) th́
chính phủ cũng đă tổ chức rồi, không phải
sao? Thế c̣n tổ chức phi chính phủ? Được,
nhưng việc này phải thông qua 48 thủ tục
trước đă. Do
đó, "tán sa hóa" (5) xă hội Trung Quốc không
phải là nguyên nhân mà là kết quả của sự
cường quyền. Nếu
như một bên tôi c̣ng chân bạn, một bên tôi bảo
rằng, ḱa xem, bạn không chạy nổi, chứng tỏ
bạn không có năng lực để chạy bộ,
à không, chứng tỏ bạn không có "tố chất"
để chạy bộ.
Cái đó đến cả "tự ḿnh dự
đoán thực hiện" cũng tính không ra. Cái đó là "mệnh lệnh
tự ḿnh chứng thực".
Tố chất không chỉ sự nhận thức về
các quy tắc ư? Người Trung Quốc không thích xếp
hàng, vượt đèn đỏ loạn xạ... ...
những hiện tượng này cho thấy tố chất
kém của người Trung Quốc, v́ vậy dân chúng
Trung Quốc cần các nhóm tinh anh có "tố chất
cao" quản thúc lại. Câu chuyện "dân Trung Quốc
cần phải quản lư" của đại ca
Thành Long Jackie Chan (成龍) đại thể
là như thế. Những thói xấu này tôi cảm xúc
được, đặc biệt là việc không xếp
hàng, đôi khi tôi chỉ muốn tất cả các quầy
tính tiền của các trung tâm mua sắm đều
được phối trí một cảnh sát giao thông.
Nhưng tôi cũng đă đến Hồng Kông và
Đài Loan, đă thấy mật độ dân số
cao tương tự của hai nơi này mà cư dân
nơi này vẫn xếp hàng. Do họ cũng là người
Trung Quốc, cho thấy nhận thức về các quy tắc
của "tố chất" không phải hễ gặp
một người Trung Quốc là phản ứng bài
xích ngay. Quan trọng hơn, ngay cả khi người
dân Trung Quốc có thiếu ư thức về các quy tắc
đi nữa, thực ra vẫn không thấy cách này có
thể suy dẫn ra được tính ưu việt của
thể chế tập quyền toàn trị. Tiền
đề hàm ẩn của thế chế tập quyền
là dân chúng với "tố chất thấp" cần
các quan chức với "tố chất cao" giáo
hóa và quản thúc, nhưng phóng nh́n vào tố chất của
các quan chức không thể không khiến người
run sợ. Hôm nay, mở một tờ báo ra xem, chúng ta
đọc thấy một tên quan chức v́ tham ô vài triệu
nên bị c̣ng vào khám; ngày mai mở một tờ báo, thấy
một tên quan chức khác lại tham nhũng vài chục
triệu nên cũng bị c̣ng vào khám; hôm nay nhấp chuột
(click the computer mouse) vào một trang web, thấy ai đó
bị chính phủ ép buộc gỡ bỏ nên phải
xin gặp cấp trên; ngày mai lại bấm lọt vào
một trang web xem thấy chính phủ gở dời nên
một ai đó buộc phải tự thiêu.
Đương nhiên, các quan chức này có thể không
mang tính đại diện cụ thể, nhưng những
câu chuyện hằng hà vô số này là một thực tế.
Nó nhắc nhở chúng ta về cách lư giải về sự
thiếu nhận thức về các quy tắc của
dân chúng: Nếu các "bề trên" thường luôn
chơi tṛ "tay trong" trong các dự án đấu
thầu, không tôn trọng pháp luật trong tranh chấp
đất đai, dùng công quỹ ăn nhậu phè phỡn
măi mê... ... làm thế nào họ có thể mong đợi
"kẻ dưới" tất phải tôn trọng
cung kính các quy tắc? Một người đại tiểu
tiện bừa băi, làm thế nào giáo dục người
khác không khạc nhổ?
Bởi thế, ngay cả khi "tố chất
" của người Trung Quốc có vấn đề,
nó có căn nguyên đa phần đến từ chế
độ, mặc dù cũng làm suy thoái chế độ.
Tôi đương nhiên không tin rằng sự cải
cách chế độ có thể thay đổi văn
hóa một sáng một chiều, nhưng ít nhất sự
cải cách chế độ có thể mở ra một
không gian công cộng, mà sự bồi dưởng công
dân giáo dục trước tiên phải có một không
gian công cộng, giống như khi học chạy,
trước tiên phải mở khóa xiềng chân. Những ai nói rằng
"người Trung Quốc tố chất kém, v́ vậy
Trung Quốc không nên ... ..." không chừng những
người đó có thể xét lại mà đổi
thành "người Trung Quốc tố chất kém, v́
vậy Trung Quốc càng
nên ... ..."
雪山松
Tuyết Sơn Tùng
於美國,加利福尼亞州, 洛杉磯 2014.09.02
Chú thích riêng của người dịch:
(1)
"Bất
chiết đằng" (不折腾): từ
vựng dân gian miền Bắc Trung Quốc, nôm na đại
thể có nghĩa là kiên tŕ, trước sau như một.
(2)
"Ban
tử kiến thiết" (班子建设): thường dùng ở Trung Hoa
lục địa để chỉ giai tầng lănh
đạo trong các cơ quan của Đảng cộng
sản và chính quyền địa phương hay tỉnh
thành, trung ương...
(3)
"Huyết
nhiễm đích phong thái" (血染的风采): tên
một bài hát.
(4)
"Vốn
xă hội" có nguyên từ Hán Việt là "xă hội
tư bản"(社会资本), nhưng người dịch cố
ư không nhắc đến từ Hán Việt này hầu
tránh dễ gây ra rắc rối hiểu nhầm cho một
số ít người khi thiếu cẩn trọng
sơ ư...
(5)
Tán
sa hóa: tán sa là cát rời hổn
lộn.
|