Đây là truyện
dịch duy nhất trong Tạp Bút. Chủ ư của dịch
giả là:
-
Gạt
bỏ luận cứ cho rằng Bồ Tùng Linh
(1640-1715) chỉ chuyên kể chuyện ma quỉ hồ
ly và minh chứng rằng ông c̣n đề cập những
vấn đề thiết yếu của xă hội nữa.
-
Góp ư cho
những bà mẹ goá có ư thức đúng đắn về
bổn phận kiêm nhiệm vai tṛ làm cha, tức cần
phải cứng rắn, quyết đoán, nghiêm khắc
chứ không phải chỉ biết mềm mỏng
nuông chiều lấy ḷng con và đối phó dư luận
xă hội mà không biết rằng thủ đoạn ấy
là con đường ngắn nhất đưa con ḿnh
vào t́nh trạng hư hỏng, phụ ḷng tin cậy của
người chồng quá cố.
Thiếu bản lĩnh làm mẹ ấy th́ việc
quản lư những đứa con mồ côi cha trở
thành bi kịch đau ḷng cho cả mẹ lẫn con.
|
Tế Liễu là con gái một
người học tṛ ở Trung Đô (thuộc tỉnh
Sơn Tây).
Có kẻ thấy nàng có eo thon dễ
thương nên gọi là Tế Liễu (Liễu nhỏ
nhắn).
Liễu sớm thông minh, hiểu
văn chương chữ nghĩa, tính t́nh giản
dị, chưa hề b́nh phẩm chỗ hay chỗ
dở của người khác, có điều
là hễ có ai đến cầu hôn, nàng
đều xin cha mẹ cho phép nàng được
đích thân nh́n lén kẻ ấy một lần. Nàng
đă làm thế với rất nhiều người và
đều cho là chưa thể kết hôn với họ,
mặc dù tuổi đời đă 19.
Cha nàng giận lắm, bảo: “Khắp
gầm trời này mà cũng không có ai xứng
đôi,bộ con muốn
làm đứa gái già bướng bỉnh đấy
sao?”.
Nàng thưa:
-
Con thật ḷng muốn đem sức
người cải số trời nên lâu nay cố t́nh
không vừa ư vụ nào, sự trễ
năi ấy âu cũng là do số mệnh. Từ nay về
sau con xin vâng theo lệnh của cha mẹ
vậy.
Bấy giờ có danh sĩ họ Cao
từng nghe danh tiếng Tế Liễu nên đến
nạp lễ ăn hỏi. Nàng thuận t́nh, vợ chồng
rất tương đắc.
Vợ trước
của họ Cao để lại một trẻ mồ côi
mẹ tên là Trường Phước, tuổi đă
lên năm. Nàng chăm sóc chu đáo, mỗi lần nàng về thăm
nhà, Phước đều gào khóc đ̣i theo, không
ai ngăn nổi.
Được hơn một năm,
nàng sinh một con trai, đặt tên là Trường Cô.
Cao hỏi nàng tên ấy ngụ ư ǵ, nàng bảo rằng
mong ước nó được nương tựa
cha mẹ lâu dài vậy.
Nàng thường lơ là chuyện
nội trợ nhưng lại rất để ư chuyện
ruộng thấp đồng cao, thuế má từng đám, chỉ sợ không
nắm rơ. Ít lâu sau, nàng bảo chồng:
-
Chuyện trong nhà xin chàng
hăy để mặc cho thiếp lo liệu
để thử xem gánh vác nổi không nhé
Chàng nghe theo. Suốt nửa năm
thấy không bỏ bê sai sót việc ǵ bèn
khen nàng là vợ hiền. Một hôm chàng sang uống
rượu bên xóm, gặp lúc công sai đến giục
thuế, nàng sai đầy tớ ra xin khất đến
hôm khác nhưng họ không nghe, đành phải sai kẻ hầu
đi gọi chồng về. Khi xong việc, Cao
nói đùa:
-
Tế Liễu giờ hẳn đă
biết rằng gái khôn không bằng trai đần rồi
phải không nhỉ ?
Nàng nghe nói thế, gục đầu
sụt sịt. Cao kinh ngạc, xốc dậy khuyên nhủ vỗ về măi
nhưng nàng vẫn không vui. Cao không muốn đem
việc nhà làm phiền lụy nàng nên tự gánh
vác như cũ, nhưng nàng lại không chịu, vẫn
thức khuya dậy sớm lo liệu mọi việc.
Cứ trước một năm, nàng trừ ra khoản
tiền thuế cho năm sắp đến, v́ vậy
suốt năm không hề bị công sai gơ cổng giục
thuế nữa. Nàng cũng lo liệu chu đáo gạo
tiền theo cách ấy nên việc tiêu dùng thơ thới
hẳn ra. Từ đó Cao rất mừng, thường
nói đùa:
-
Liễu Nhỏ là nhỏ cái
ǵ đấy nhỉ ? Lông
mày nhỏ này, eo nhỏ này, bàn chân nhỏ này, lại mừng hơn hết
là lo liệu đến những việc nhỏ nhất.
Nàng đối ngay:
-
Chàng Cao là cao cái ǵ đấy
nhỉ? Phẩm hạnh cao này, chí cao này, học lực
cao này, chỉ tha thiết mong sao tuổi thọ cứ ngày
càng cao thêm.
Trong vùng có người bán cỗ quan
tài gỗ quư, nàng trả giá thật cao tranh
mua cho bằng được rồi điều đ́nh
trả góp. Chàng cho là chưa cần gấp nên
ngăn cản đến cùng, nàng vẫn kiên quyết
không nghe.
Hơn một năm, trong làng
có nhà nọ gặp tang, đến chuộc
lại theo giá cao, chàng thấy có lợi nên bàn với
nàng, nàng không chịu. Hỏi duyên cớ th́ không nói, gặng
hỏi nữa th́ nước mắt đă ầng ận,
chàng lấy làm lạ nhưng không nỡ trái ư bèn thôi. Lại
hơn một năm nữa, chàng đă đến tuổi
hăm lăm, nàng cấm chàng đi chơi xa, hễ về
hơi chậm là người nhà túa hết ra đường
t́m kiếm, từ đó bạn bè đều chế nhạo
Cao có người vợ nặc nô không giống ai.
Một hôm, chàng đi uống rượu
nhà bạn, cảm thấy trong người không
được thoải mái bèn ra về, nửa đường
ngă ngựa chết. Bấy giờ giữa mùa nắng
gắt, may mà mọi đồ khâm liệm nàng
đă ngầm chuẩn bị sẵn
từ trước nên cũng đỡ cập rập.
Người làng bấy giờ mới chịu công
nhận nàng là người có
đầu óc.
Phước lên mười bắt đầu
tập làm văn. Cha đă mất nên cậu ta sinh
lười nhác, bỏ đi hoang, đàn đúm với
những kẻ chăn gia súc, quở trách cho mấy
cũng không đổi tính, dùng đến roi vọt cũng
chẳng ăn thua. Người mẹ bó tay,
gọi Phước về bảo: “Đă không chịu
học th́ mẹ cũng không ép nhưng nhà này
không có chuyện tốn cơm toi, vậy con hăy thay quần
áo, cùng làm việc với tôi tớ, bằng không, lănh
đ̣n vọt chớ có hối hận”. Thế là
Phước nhận quần áo rách rưới đi
chăn lợn, khi về th́ tự kiếm lấy chén
đất múc cháo cùng ăn với
đám đầy tớ”.
Được mấy ngày, Phước
chịu đựng khổ quá, quỳ khóc trước
sân xin mẹ cho đi học như trước.
Người mẹ quay mặt vào vách, không thèm nghe.
Phước bất đắc dĩ, nghẹn ngào cầm
roi ra đi. Trời đă cuối thu, thân không áo khoác,
chân không giày, mưa rét thấm đẫm, rụt đầu
như đứa ăn xin.
Người làng nh́n thấy ai cũng động ḷng
thương xót, những kẻ muốn kiếm vợ
kế đều lấy đấy làm
gương, chê trách đủ điều, đôi lúc lọt
đến tai nàng, nàng cũng không để bụng.
Phước không chịu nổi khổ sở,
bỏ nhà trốn đi,
nàng cũng mặc kệ, không hỏi đến.
Được vài tháng, không chốn xin ăn, tiều
tuỵ t́m về nhưng không dám về ngay, năn nỉ
mụ láng giềng xin hộ. Nàng bảo:
-
Nếu chịu nổi trăm gậy
th́ hăy về gặp, bằng không, hăy xéo ngay cho sớm !
Phước nghe thế chạy
xộc vào, khóc và xin chịu đ̣n. Người
mẹ bảo:
-
Đă biết hối hận rồi đấy
ư !
-
Hối hận rồi ạ !
-
Nếu hối hận th́ khỏi
chịu đ̣n. Phải yên phận chăn lợn,
nếu tái phạm sẽ không tha. Phước khóc
to, thưa:
-
Xin nhận trăm gậy rồi cho
con đi học trở lại ạ!
Nàng không nghe. Mụ láng giềng
hết sức giảng dụ nàng mới bằng
ḷng, bảo đi tắm táp, thay áo, đi học
cùng thầy với Trường Cô. Từ đấy
Phước trở nên siêng năng nhanh nhẹn khác
hẳn trước kia.
Suốt ba năm hăm hở đèn
sách, quan địa phương họ Dương
đọc văn cậu liền đánh giá cao,
cấp học bổng hàng tháng để tỏ ư coi
trọng.
Trường Cô rất đần,
học vài năm rồi vẫn chưa sao ghi nổi
tên họ ḿnh. Mẹ bắt thôi học về làm
ruộng. Cô sợ khổ chỉ muốn rảnh rang.
Người mẹ giận dữ:
-
Trong bốn hạng dân, ai lo nghề nấy.
Học không xong, nông không chịu làm, bộ muốn
chết queo nơi bờ mương
góc bụi hay sao ?
Nói xong liền sai đánh một trận đ̣n
tơi tả rồi cho đi theo đầy tớ lo
việc canh tác. Mỗi sáng dậy sớm nàng quở mắng
một trận rồi mới cho đi, c̣n áo quần, ăn uống nàng đều
dồn thứ ngon thứ đẹp cho Phước.
Cô tuy không dám nói ǵ nhưng ngầm ấm ức bất
b́nh.
Xong việc mùa màng, nàng xuất vốn
cho Cô học buôn bán. Cô máu me cờ bạc,
thua sạch vốn liếng rồi về nói dối
mẹ là bị cướp. Mẹ hiểu
chuyện, đánh cho một trận suưt chết.
Phước quỳ dài xin tha cho em để ḿnh chịu
thay, cơn giận của nàng mới nguôi. Từ đó
Cô đi đâu cũng có người theo dơi
kiểm soát, Cô cũng hơi chùn, nhưng không hẳn đă chịu phép.
Một ngày nọ, Cô xin phép theo
đoàn buôn đi Lạc Dương,
thâm ư là đi xa cho thỏa sức ham muốn
nhưng cứ bồn chồn sợ mẹ không
cho ḿnh toại chí. Người mẹ nghe thế không
chút nghi ngờ lo lắng ǵ, liền đưa
ngay 30 lạng vàng vụn để làm hành trang, sau
cùng đưa thêm một nén vàng lớn nói:
-
Đây là vàng của ông nội làm
quan để lại, con không thể tuỳ tiện
dùng đến, chỉ để dằn túi pḥng khi cấp
bách. Vả lại con mới tập bôn ba mẹ chẳng
dám mong lăi lớn, chỉ với ba chục lạng vàng
kia, cốt sao cho hoàn vốn đừng
để hao hụt là được. Khi lên đường
nàng c̣n dặn thêm lần nữa, Cô vâng dạ ra đi,
hớn hở đắc ư.
Đến Lạc Dương, Cô
tách khỏi phường buôn, trọ nhà mụ trùm Lư
Cơ danh tiếng. Hơn mười ngày liền, mớ
vàng vụn gần hết, nghĩ ḿnh c̣n khối vàng bự nên không lo ǵ chuyện rỗng túi,
đến khi đem ra chặt mới hay là vàng giả
nên kinh hăi thất sắc. Mụ Lư rơ chuyện, lạnh
lùng mấy lời xúc phạm, Cô rất lúng túng
nhưng túi rỗng chẳng biết đi đâu,
nhưng c̣n hi vọng vào mối giao hảo tốt
đẹp bấy lâu của ḿnh với mụ Lư, nghĩ
bụng là mụ chắc chẳng nỡ tuyệt t́nh
ngay. Bỗng dưng có hai người hầm hầm
mang dây xộc vào, trói tay gô cổ, Cô kinh hăi chẳng biết
chuyện ǵ, kêu van xin hỏi lư do. Th́ ra mụ Lư đă
lấy trộm vàng giả ấy đi cáo quan rồi.
Đến cửa quan, người
ta chẳng cho thưa gửi ǵ, cùm kẹp lập tức,
tra khảo gần chết rồi tống vào ngục.
Trong lưng không vốn liếng ǵ nên cai ngục hành hạ
ngược đăi, phải xin ăn
của bạn tù để kéo dài hơi tàn. (Tục
xưa can phạm chưa thành án phải đóng tiền
ăn - chú thích của người dịch)
Lúc Cô lên đường, người
mẹ gọi Phước ra bảo:
-
Hăy ghi nhớ là hai
mươi hôm nữa mẹ sẽ
sai con đi Lạc Dương đấy
nhé ! Mẹ bận nhiều việc, e đến
lúc ấy lại quên.
Phước xin biết lư do, thấy
mặt mẹ tối sầm buồn bă nên không dám hỏi lại, lặng lẽ lui
ra. Hai mươi hôm sau mới hỏi lại, người
mẹ than thở:
-
Chuyện hoang đàng lêu lổng của
em con hôm nay cũng giống như con bỏ học
ngày xưa vậy. Nếu mẹ không liều chịu đựng
tai tiếng xấu xa, con làm ǵ có
được ngày hôm nay ? Người ta đều
gọi mẹ là kẻ tàn
nhẫn, khiến nước mắt mẹ thừa
làm nổi phềnh cả gối chăn, người
ta đâu có biết ?
Nói xong khóc ṛng, Phước đứng
ngây ra nghe, không dám nói ǵ. Khóc xong, người mẹ mới
nói:
-
Em con không từ bỏ được
thói hoang đàng cho nên mẹ trao vàng giả để
nó nếm mùi chịu đựng.
Quan địa phương ta vốn đăi con hậu
hĩ, con đến quan cầu cứu cho em vậy,
may ra khỏi cơn hoạn nạn chết người
để nó hổ thẹn hối hận.
Phước lập tức ra đi.
Đến Lạc Dương th́ em đă bị giam ba
ngày rồi. Phước liền vào nhà giam thăm, nh́n
thấy mặt mũi Cô hốc hác như ma quỉ. Cô
thấy anh liền khóc vùi không dám ngẩng lên, Phước
cũng khóc.
Bấy giờ Phước
đang được quan địa phương biệt đăi cho nên xa gần đều
nghe danh. Quan Ấp tể biết y là anh của
Cô, liền phóng thích Cô ngay. Về đến
nhà Cô sợ mẹ giận nên nhích bằng
đầu gối vào gặp. Người mẹ bảo:
-
Con đă toại nguyện rồi
đấy chứ ?
Cô ràn rụa nước mắt,
không dám lên tiếng trả lời. Phước cũng
quỳ cùng em, mẹ quát cả hai đứng
lên, từ đó Cô thật ḷng ăn năn hối
hận, siêng năng công việc trong nhà, tuy thỉnh thoảng
gặp khi lười nhác người mẹ cũng
làm ngơ. Suốt mấy tháng, chẳng đề cập đến
chuyện buôn bán. Cô muốn xin mẹ
cho đi nhưng không dám nói nên chỉ tỏ ư ấy
với anh. Người mẹ vui mừng, dốc vốn
mua hàng hóa cho Cô lên đường. Được
nửa năm đă lăi gấp đôi.
Năm ấy
Phước đỗ thi Hương. Ba năm sau
đỗ thi Hội. Cô th́ hàng
hóa tăng lên vô số. Trong miền có người
đi Lạc Dương, nh́n thấy người mẹ
tuổi đă bốn mươi mà trông như khoảng
ba mươi, ăn mặc giản
dị như người b́nh thường.
(Dịch từ truyện
TẾ LIỄU của Bồ Tùng Linh - Liêu Trai Chí Dị.
Quyển 9 - Trang 208 - 289. Bản in năm 1963 của
Đại Trung Quốc đồ thư công ty)
Giáo
Sư Ngô Văn Lại 吳文赖老師
Việt Nam, 2016
|