BẢN LĨNH LÀM MẸ

 

 

 

 

 

 

 

Đây là truyện dịch duy nhất trong Tạp Bút. Chủ ư của dịch giả là:

 

-          Gạt bỏ luận cứ cho rằng Bồ Tùng Linh (1640-1715) chỉ chuyên kể chuyện ma quỉ hồ ly và minh chứng rằng ông c̣n đề cập những vấn đề thiết yếu của xă hội nữa.

-          Góp ư cho những bà mẹ goá có ư thức đúng đắn về bổn phận kiêm nhiệm vai tṛ làm cha, tức cần phải cứng rắn, quyết đoán, nghiêm khắc chứ không phải chỉ biết mềm mỏng nuông chiều lấy ḷng con và đối phó dư luận xă hội mà không biết rằng thủ đoạn ấy là con đường ngắn nhất đưa con ḿnh vào t́nh trạng hư hỏng, phụ ḷng tin cậy của người chồng quá cố.

Thiếu bản lĩnh làm mẹ ấy th́ việc quản lư những đứa con mồ côi cha trở thành bi kịch đau ḷng cho cả mẹ lẫn con.

 

 

 

Tế Liễu là con gái một người học tṛ ở Trung Đô (thuộc tỉnh Sơn Tây).

 

Có kẻ thấy nàng có eo thon dễ thương nên gọi là Tế Liễu (Liễu nhỏ nhắn).

 

Liễu sớm thông minh, hiểu văn chương chữ nghĩa, tính t́nh giản dị, chưa hề b́nh phẩm chỗ hay chỗ dở của người khác, có điều là hễ có ai đến cầu hôn, nàng đều xin cha mẹ cho phép nàng được đích thân nh́n lén kẻ ấy một lần. Nàng đă làm thế với rất nhiều người và đều cho là chưa thể kết hôn với họ, mặc dù tuổi đời đă 19.

 

Cha nàng giận lắm, bảo: “Khắp gầm trời này mà cũng không có ai xứng đôi,bộ con muốn làm đứa gái già bướng bỉnh đấy sao?”.

 

Nàng thưa:

 

-         Con thật ḷng muốn đem sức người cải số trời nên lâu nay cố t́nh không vừa ư vụ nào, sự trễ năi ấy âu cũng là do số mệnh. Từ nay về sau con xin vâng theo lệnh của cha mẹ vậy.

 

Bấy giờ có danh sĩ họ Cao từng nghe danh tiếng Tế Liễu nên đến nạp lễ ăn hỏi. Nàng thuận t́nh, vợ chồng rất tương đắc.

 

Vợ  trước của họ Cao để lại một trẻ mồ côi mẹ tên là Trường Phước, tuổi đă lên năm. Nàng chăm sóc chu đáo, mỗi lần nàng về thăm nhà, Phước đều gào khóc đ̣i theo, không ai ngăn nổi.

 

Được hơn một năm, nàng sinh một con trai, đặt tên là Trường Cô. Cao hỏi nàng tên ấy ngụ ư ǵ, nàng bảo rằng mong ước nó được nương tựa cha mẹ lâu dài vậy.

 

Nàng thường lơ là chuyện nội trợ nhưng lại rất để ư chuyện ruộng thấp đồng cao, thuế  má từng đám, chỉ sợ không nắm rơ. Ít lâu sau, nàng bảo chồng:

 

-         Chuyện trong nhà xin chàng hăy để mặc cho thiếp lo liệu để thử xem gánh vác nổi không nhé 

 

Chàng nghe theo. Suốt nửa năm thấy không bỏ bê sai sót việc ǵ bèn khen nàng là vợ hiền. Một hôm chàng sang uống rượu bên xóm, gặp lúc công sai đến giục thuế, nàng sai đầy tớ ra xin khất đến hôm khác nhưng họ không nghe, đành phải sai kẻ hầu  đi gọi chồng về. Khi xong việc, Cao nói đùa:

 

-         Tế Liễu giờ hẳn đă biết rằng gái khôn không bằng trai đần rồi phải không nhỉ ?

 

Nàng nghe nói thế, gục đầu sụt sịt. Cao kinh ngạc, xốc dậy khuyên nhủ vỗ về măi nhưng nàng vẫn không vui. Cao không muốn đem việc nhà làm phiền lụy nàng nên tự gánh vác như cũ, nhưng nàng lại không chịu, vẫn thức khuya dậy sớm lo liệu mọi việc. Cứ trước một năm, nàng trừ ra khoản tiền thuế cho năm sắp đến, v́ vậy suốt năm không hề bị công sai gơ cổng giục thuế nữa. Nàng cũng lo liệu chu đáo gạo tiền theo cách ấy nên việc tiêu dùng thơ thới hẳn ra. Từ đó Cao rất mừng, thường nói đùa:

 

-         Liễu Nhỏ là nhỏ cái ǵ đấy nhỉ  ? Lông mày nhỏ này, eo nhỏ này, bàn chân nhỏ  này, lại mừng hơn hết là lo liệu đến những việc nhỏ nhất.

 

Nàng đối ngay:

 

-         Chàng Cao là cao cái ǵ đấy nhỉ? Phẩm hạnh cao này, chí cao này, học lực cao này, chỉ tha thiết mong sao tuổi thọ cứ ngày càng cao thêm.

 

Trong vùng có người bán cỗ quan tài gỗ quư, nàng trả giá thật cao tranh mua cho bằng được rồi điều đ́nh trả góp. Chàng cho là chưa cần gấp nên ngăn cản đến cùng, nàng vẫn kiên quyết không nghe.

 

Hơn một năm, trong làng có nhà nọ gặp tang, đến chuộc lại theo giá cao, chàng thấy có lợi nên bàn với nàng, nàng không chịu. Hỏi duyên cớ th́ không nói, gặng hỏi nữa th́ nước mắt đă ầng ận, chàng lấy làm lạ nhưng không nỡ trái ư bèn thôi. Lại hơn một năm nữa, chàng đă đến tuổi hăm lăm, nàng cấm chàng đi chơi xa, hễ về hơi chậm là người nhà túa hết ra đường t́m kiếm, từ đó bạn bè đều chế nhạo Cao có người vợ nặc nô không giống ai.

 

Một hôm, chàng đi uống rượu nhà bạn, cảm thấy trong người không được thoải mái bèn ra về, nửa đường ngă ngựa chết. Bấy giờ giữa mùa nắng gắt, may mà mọi đồ khâm liệm nàng đă ngầm chuẩn bị  sẵn từ trước nên cũng đỡ cập rập. Người làng bấy giờ mới chịu công nhận nàng là người có  đầu óc.

 

Phước lên mười bắt đầu tập làm văn. Cha đă mất nên cậu ta sinh lười nhác, bỏ đi hoang, đàn đúm với những kẻ chăn gia súc, quở trách cho mấy cũng không đổi tính, dùng đến roi vọt cũng chẳng ăn thua. Người mẹ bó tay, gọi Phước về bảo: “Đă không chịu học th́ mẹ cũng không ép nhưng nhà này không có chuyện tốn cơm toi, vậy con hăy thay quần áo, cùng làm việc với tôi tớ, bằng không, lănh đ̣n vọt chớ có hối hận”. Thế là Phước nhận quần áo rách rưới đi chăn lợn, khi về th́ tự kiếm lấy chén đất múc cháo cùng ăn với đám đầy tớ”.

 

Được mấy ngày, Phước chịu đựng khổ quá, quỳ khóc trước sân xin mẹ cho đi học như trước. Người mẹ quay mặt vào vách, không thèm nghe. Phước bất đắc dĩ, nghẹn ngào cầm roi ra đi. Trời đă cuối thu, thân không áo khoác, chân không giày, mưa rét thấm đẫm, rụt đầu như đứa ăn xin. Người làng nh́n thấy ai cũng động ḷng thương xót, những kẻ muốn kiếm vợ kế đều lấy đấy làm gương, chê trách đủ điều, đôi lúc lọt đến tai nàng, nàng cũng không để bụng.

 

Phước không chịu nổi khổ sở, bỏ nhà trốn  đi, nàng cũng mặc kệ, không hỏi đến. Được vài tháng, không chốn xin ăn, tiều tuỵ t́m về nhưng không dám về ngay, năn nỉ mụ láng giềng xin hộ. Nàng bảo:

 

-         Nếu chịu nổi trăm gậy th́ hăy về gặp, bằng không, hăy xéo ngay cho sớm !

 

Phước nghe thế chạy xộc vào, khóc và xin chịu đ̣n. Người mẹ bảo:

 

-         Đă biết hối hận rồi đấy ư !

-         Hối hận rồi ạ !

-         Nếu hối hận th́ khỏi chịu đ̣n. Phải yên phận chăn lợn, nếu tái phạm sẽ không tha. Phước khóc to, thưa:

-         Xin nhận trăm gậy rồi cho con đi học trở lại ạ!

 

Nàng không nghe. Mụ láng giềng hết sức giảng dụ nàng mới bằng ḷng, bảo đi tắm táp, thay áo, đi học cùng thầy với Trường Cô. Từ đấy Phước trở nên siêng năng nhanh nhẹn khác hẳn trước kia.

 

Suốt ba năm hăm hở đèn sách, quan địa phương họ Dương đọc văn cậu liền đánh giá cao, cấp học bổng hàng tháng để tỏ ư coi trọng.

 

Trường Cô rất đần, học vài năm rồi vẫn chưa sao ghi nổi tên họ ḿnh. Mẹ bắt thôi học về làm ruộng. Cô sợ khổ chỉ muốn rảnh rang. Người mẹ giận dữ:

 

-         Trong bốn hạng dân, ai lo nghề nấy. Học không xong, nông không chịu làm, bộ muốn chết queo nơi bờ  mương góc bụi hay sao ?

 

Nói xong liền sai đánh một trận đ̣n tơi tả rồi cho đi theo đầy tớ lo việc canh tác. Mỗi sáng dậy sớm nàng quở mắng một trận rồi mới cho đi, c̣n  áo quần, ăn uống nàng đều dồn thứ ngon thứ  đẹp cho Phước. Cô tuy không dám nói ǵ nhưng ngầm ấm ức bất b́nh.

 

Xong việc mùa màng, nàng xuất vốn cho Cô học buôn bán. Cô máu me cờ bạc, thua sạch vốn liếng rồi về nói dối mẹ là bị cướp. Mẹ hiểu chuyện, đánh cho một trận suưt chết. Phước quỳ dài xin tha cho em để ḿnh chịu thay, cơn giận của nàng mới nguôi. Từ đó Cô đi đâu cũng có người theo dơi kiểm soát, Cô cũng hơi chùn, nhưng không hẳn  đă chịu phép.

 

Một ngày nọ, Cô xin phép theo đoàn buôn đi Lạc Dương, thâm ư là đi xa cho thỏa sức ham muốn nhưng cứ bồn chồn sợ mẹ không cho ḿnh toại chí. Người mẹ nghe thế không chút nghi ngờ lo lắng ǵ, liền đưa ngay 30 lạng vàng vụn để làm hành trang, sau cùng đưa thêm một nén vàng lớn nói:

 

-         Đây là vàng của ông nội làm quan để lại, con không thể tuỳ tiện dùng đến, chỉ để dằn túi pḥng khi cấp bách. Vả lại con mới tập bôn ba mẹ chẳng dám mong lăi lớn, chỉ với ba chục lạng vàng kia, cốt sao cho hoàn vốn đừng để hao hụt là được. Khi lên đường nàng c̣n dặn thêm lần nữa, Cô vâng dạ ra đi, hớn hở đắc ư.

 

Đến Lạc Dương, Cô tách khỏi phường buôn, trọ nhà mụ trùm Lư Cơ danh tiếng. Hơn mười ngày liền, mớ vàng vụn gần hết, nghĩ ḿnh c̣n khối vàng bự  nên không lo ǵ chuyện rỗng túi, đến khi đem ra chặt mới hay là vàng giả nên kinh hăi thất sắc. Mụ Lư rơ chuyện, lạnh lùng mấy lời xúc phạm, Cô rất lúng túng nhưng túi rỗng chẳng biết đi đâu, nhưng c̣n hi vọng vào mối giao hảo tốt đẹp bấy lâu của ḿnh với mụ Lư, nghĩ bụng là mụ chắc chẳng nỡ tuyệt t́nh ngay. Bỗng dưng có hai người hầm hầm mang dây xộc vào, trói tay gô cổ, Cô kinh hăi chẳng biết chuyện ǵ, kêu van xin hỏi lư do. Th́ ra mụ Lư đă lấy trộm vàng giả ấy đi cáo quan rồi.

 

Đến cửa quan, người ta chẳng cho thưa gửi ǵ, cùm kẹp lập tức, tra khảo gần chết rồi tống vào ngục. Trong lưng không vốn liếng ǵ nên cai ngục hành hạ ngược đăi, phải xin ăn của bạn tù để kéo dài hơi tàn. (Tục xưa can phạm chưa thành án phải đóng tiền ăn - chú thích của người dịch)

 

Lúc Cô lên đường, người mẹ gọi Phước ra bảo:

 

-         Hăy ghi nhớ là hai mươi hôm nữa mẹ sẽ  sai con đi Lạc Dương đấy nhé ! Mẹ bận nhiều việc, e đến lúc ấy lại quên.

 

Phước xin biết lư do, thấy mặt mẹ tối sầm buồn bă  nên không dám hỏi lại, lặng lẽ lui ra. Hai mươi hôm sau mới hỏi lại, người mẹ than thở:

 

-         Chuyện hoang đàng lêu lổng của em con hôm nay cũng giống như con bỏ học ngày xưa vậy. Nếu mẹ không liều chịu đựng tai tiếng xấu xa, con làm ǵ có  được ngày hôm nay ? Người ta đều gọi mẹ là  kẻ tàn nhẫn, khiến nước mắt mẹ thừa làm nổi phềnh cả gối chăn, người ta đâu có biết ?

 

Nói xong khóc ṛng, Phước đứng ngây ra nghe, không dám nói ǵ. Khóc xong, người mẹ mới nói:

 

-         Em con không từ bỏ được thói hoang đàng cho nên mẹ trao vàng giả để nó nếm mùi chịu  đựng. Quan địa phương ta vốn đăi con hậu hĩ, con đến quan cầu cứu cho em vậy, may ra khỏi cơn hoạn nạn chết người để nó hổ thẹn hối hận.

 

Phước lập tức ra đi. Đến Lạc Dương th́ em đă bị giam ba ngày rồi. Phước liền vào nhà giam thăm, nh́n thấy mặt mũi Cô hốc hác như ma quỉ. Cô thấy anh liền khóc vùi không dám ngẩng lên, Phước cũng khóc.

 

Bấy giờ Phước đang được quan địa phương biệt  đăi cho nên xa gần đều nghe danh. Quan Ấp tể biết y là anh của Cô, liền phóng thích Cô ngay. Về đến nhà Cô sợ mẹ giận nên nhích bằng đầu gối vào gặp. Người mẹ bảo:

 

-         Con đă toại nguyện rồi đấy chứ ?

 

Cô ràn rụa nước mắt, không dám lên tiếng trả lời. Phước cũng quỳ cùng em, mẹ quát cả hai đứng lên, từ đó Cô thật ḷng ăn năn hối hận, siêng năng công việc trong nhà, tuy thỉnh thoảng gặp khi lười nhác người mẹ cũng làm ngơ. Suốt mấy tháng, chẳng đề cập đến chuyện buôn bán. Cô muốn xin mẹ  cho đi nhưng không dám nói nên chỉ tỏ ư ấy với anh. Người mẹ vui mừng, dốc vốn mua hàng hóa cho Cô lên đường. Được nửa năm đă lăi gấp đôi.

 

Năm  ấy Phước đỗ thi Hương. Ba năm sau đỗ thi Hội. Cô  th́ hàng hóa tăng lên vô số. Trong miền có người đi Lạc Dương, nh́n thấy người mẹ tuổi đă bốn mươi mà trông như khoảng ba mươi, ăn mặc giản dị như người b́nh thường.

 

 

(Dịch từ truyện TẾ LIỄU của Bồ Tùng Linh - Liêu Trai Chí Dị. Quyển 9 - Trang 208 - 289. Bản in năm 1963 của  Đại Trung Quốc đồ thư công ty)

 

 

 

Giáo Sư Ngô Văn Lại  吳文赖老師

Việt Nam, 2016

 

 

 

 

请阅读吳文赖老师佳作 * Xin mời đọc một số tác phẩm cuả Giáo Sư Ngô Văn Lại.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

***  投稿電子郵件請寄 ***

Bài vở & h́nh ảnh xin gởi về Ban Phụ Trách KHAIMINH.ORG

 

VanNgheGiaiTri@KhaiMinh.org

 

 

 

 

 Copyright © 2004 - Present KHAIMINH.ORG | Website Disclaimer