|
LỜI NÓI ĐẦU
Ở tuổi tổng kết đời
ḿnh, tôi chợt trở nên tha thiết với mọi kỷ
niệm đă nếm trăi trong suốt chiều dài quá khứ.
Nếu ai t́nh cờ ghé mắt vào những
ǵ tôi ghi chép về ḿnh, dễ ngờ rằng tôi hư
cấu, phóng đại nhằm ư đồ…chơi trội
với đời. Nghĩ
như vậy, xét cho cùng cũng phù hợp với tâm lư
b́nh thường, người ta chỉ quan tâm phần
nổi của tảng băng mà không muốn h́nh dung phần
ch́m của nó.
Thật ra, một cuộc đời dù
thầm lặng đến đâu th́ phần ch́m của
nó cũng vẫn có ít nhiều phẩm chất nhân
văn đáng nhớ đáng nhắc.
Không ǵ đáng buồn bằng tuổi về
già chợt quên sạch quá
khứ, chỉ thấy cô đơn trống rỗng,
giác quan thoái hóa, sức khỏe suy giảm, bè bạn
hao hụt dần dần về lượng lẫn chất,
miễn cưỡng chịu đựng cuộc sống
vô nghĩa.
Những người, những việc
được nhắc ở đây chỉ để
làm nổi bật màu sắc của kỷ niệm, làm
gia vị đậm đà cho hồi ức, người
đọc chớ nên nghĩ rằng người ghi có
ư đồ truy cứu, phê phán hay suy tôn.
Người
Ghi
DẠY HỌC, CHẤM THI, NHỚ G̀ GHI NẤY
Ở vào tuổi tôi hiện nay, nói “nhớ ǵ ghi nấy”
th́ có nghĩa là nhớ không đủ và ghi không đủ.
Ở đây chỉ nhắc lại những
kỷ niệm kỳ lạ, hay ho, thú vị đối
với quăng đời dạy học của tôi. Chưa chắc những
điều nhớ ghi này có những tính chất ấy
đối với người đọc.
Tôi đến với phấn trắng,
bảng đen, mực đỏ ở tuổi mười
chín, cụ thể là tháng 3/1952.
Có thể gọi việc tôi làm là “dạy
chui” bởi không lệ thuộc sự quản lư
nào. Thầy chỉ mới
có lớp Sáu, chỉ lớn hơn học tṛ năm ba
tuổi nên tôi cho phép chúng gọi ḿnh bằng anh cho dễ
nghe. Chẳng hạn lúc học tṛ thầm th́ với nhau:
“Hôm qua, anh ấy đến thăm chị tao”, nhất
định là dễ nghe chứ không dễ sợ
như câu “Thầy ấy đến thăm chị
tao”.
Trường chỉ oai một chút ở
cái tên, thật ra đấy chỉ là ngôi trại lợp
tranh, phên vách đại khái nên thường gặp những
chuyện bực ḿnh. Đấy là những chú gà, chú
chó mỗi khi hứng t́nh cứ nhè lúc trường
đang đầy nhóc học tṛ mà chạy đại
vào rượt nhau loanh quanh dưới gầm bàn, dăy
ghế, ve văn nhau, làm tṛ bậy bạ với nhau. Tôi mà
dại dột can thiệp vào mấy vụ tào lao
đó th́ nhất định là lũ tiểu yêu về
nhà rồi nhớ lại cũng c̣n cười sằng
sặc một ḿnh như ma ám. V́ vậy tôi phải thét
học tṛ làm hộ th́ có đứa rắn mắt trêu
ngầm:
-
Kệ nó
anh à! Để coi cho vui!
Những
trường hợp này nếu đừng làm “anh” chắc
công việc sẽ trôi chảy chứ không bị loại
học tṛ ba gai giỡn mặt đến thế.
Điều
tạo ấn tượng sâu sắc nhất cho tôi là hồi
ấy có một phụ huynh ở làng bên đóng học
phí cả ba tháng liền cho con bằng tờ bạc
độc lư (mệnh giá 100 đ). Khi mới phát
hành, tờ bạc ấy có giá trị khổng lồ
(năm sào vườn tôi đang ở, khi ấy bố
tôi chỉ mua với giá 40 đồng!). Lái xe đường
trường Lào - Việt lương tháng chỉ
5đ, chuyến nào có kèm thuốc phiện lậu mới
được công ty vận tải thưởng ngầm
một tờ như thế, muốn đổi tiền
lẽ ra tiêu, phải dẫn theo năm ba người,
đứng tên chung một lá đơn xin đổi
th́ nhà băng Đông Dương và mật thám mới
đỡ để ư.
Đấy
là chuyện trước đấy ngót nữa thế
kỷ. C̣n lúc tôi vào nghề dạy th́ loại bạc
độc lư ấy đă…tuyệt tích giang hồ.
Nhiều chục năm trời không ai c̣n dùng nó vào việc
giao dịch nữa (trừ tôi và vị phụ huynh nọ).
Chạm tay vào tờ giấy bạc to gấp rưỡi
trang vở học tṛ, tâm trạng tôi bồi hồi
bâng khuâng chẳng thể nào giữ cho nó b́nh thản
được.
Ấn
tượng thứ hai của thời ấy để
lại cho tôi là vụ điều đ́nh với…quân
đội Liên hiệp Pháp.
Hôm ấy,
quân Pháp tảo thanh. Chúng rải một toán da đen rạch
mặt đứng dọc đoạn quốc lộ gần
trường, súng cầm tay lăm lăm, lại cắm
lưỡi lê sáng quắc. Toán lính lê dương này án
ngữ ở đây để chận đường
thoát thân của du kích xóm trên. Cả một chuyện lớn
đến thế nên tên nào tên nấy mặt mũi lầm
ĺ như đang bị táo bón, trông thật khó coi. H́nh
như kỷ luật nhà binh cấm chúng xí lô xí là với
nhau trong lúc đang làm nhiệm vụ này.
Mấy
đứa học tṛ ra về đến quốc lộ
đều bị đuổi quay ngược lại.
Cả chục đứa không về nhà được
th́ gay to, nhất là làng xóm đang dậy tiếng giầy
đinh ngược xuôi bố ráp. Cha mẹ chúng chắc
là lo quưnh khi thấy trời đă khá trưa mà chưa
đứa nào về. Tôi dẫn toán học sinh vừa
đi vừa nháp trong trí ḿnh một số câu cần
nói. Vốn liếng ngoại ngữ lớp Sáu của
tôi quả là “nghèo rớt mồng tơi” mà dám đấu
khẩu với Tây thứ thiệt th́ thật là gan cóc
tía! Chuyện chẳng đặng đừng đấy
thôi!
Tôi kéo
đàn rồng rắn đến trước mặt
viên sĩ quan Pháp, ch́a tay ra:
-
Chào ông, tôi
là thầy giáo của bọn trẻ này. Chúng ở cách
đây hơn 1km nên buổi sáng không kịp ăn ǵ. Giờ
đây nếu nhịn tiếp bữa nữa th́ có lẽ
chúng không chịu nổi.
Viên sĩ
quan bắt tay tôi, giọng tỏ ra ḥa nhă:
-
Lệnh
nhà binh. Không làm trái được đâu.
Tôi hỏi:
-
Các ông ngăn kẻ trên xóm kia chạy
xuống. Đúng không?
-
Đúng thế!
-
Vậy học tṛ tôi đi về xóm
kia tức là chạy lên trên ấy chứ có phải
trên ấy chạy xuống đâu? Lệnh nhà binh chắc không cấm
chạy lên? Đúng vậy
chứ? Chúng nó lại đang đói. Ông cho chúng về
ăn cơm nhé!
Lăo nghĩ ngợi mấy giây rồi
đáp:
-
Đồng ư!
Thế là từ đấy một kẻ
mới học hết lớp Sáu như tôi bỗng
dưng trở thành “ông giáo giỏi tiếng Tây”, cho nên
thỉnh thoảng tôi phải làm hộ mệt nghỉ
mọi đơn từ cho dân trong làng, khi th́ xin vào
khuôn viên đồn bốt để bốc mả, khi
th́ xin đi tắt ngang đồn cho…kịp giờ lễ
cưới, hoặc đỡ phải gồng gánh nông
sản xa đường, v.v…Cố nhiên là tôi viết
toàn tiếng bồi, nói toàn tiếng bồi, tôi vét cho
đủ tiếng để nói, để viết
đă khổ nhất trần đời rồi mà bắt
gă Tây đồn trưởng nọ hiểu đúng ư
tôi chắc gă khổ lên khổ xuống c̣n cực
hơn tôi rất nhiều.
Tội nghiệp cho lăo ta bị trời
xui đất khiến thế nào nhè đụng nhầm
phải tay tôi mới là điều đại thê thảm.
Măi đến nay mỗi lần nghĩ lại những
ngày ấy tôi thấy ḿnh cứ thương
thương lăo mũi lơ râu quai nón ấy.
Giáo Sư Ngô Văn Lại 吳文赖老师
Việt Nam, Tháng 8, 2008
|
