|
Jeanne d’Arc là tên ngôi trường Trung
tiểu học “xịn” nhất mà tôi được
biết về mặt cơ sở vật chất và sự
đăi ngộ giáo sư. Trường thuộc tài sản
của Giáo hội và do giáo hội Vatican
trực tiếp quản lư, tài trợ kinh phí khá rộng
răi. Giờ ra chơi, các thầy cô tụ tập ở
pḥng hội đồng, mở tủ lạnh lấy
ra nước ngọt, trái cây, thỉnh thoảng có nem
chả, rượu bia đăi nhau thoải mái cho
đúng tinh thần của người bồ tát, của
ḿnh buộc lạt.
Năm 1962, tôi vừa đỗ kỳ
thi tuyển Sư phạm. Khoảng một tuần sau,
ngẫu nhiên tôi nhận được thư mời của
trường ấy.
Đây là điều đáng ngạc
nhiên v́ bấy giờ ở Huế có Hiệp hội
giáo sư tư thục do ông LMĐ làm chủ tịch.
Trường tư nào mời người cộng tác
giảng dạy, phải gơ cửa ở đấy
để Hội cung cấp thành viên đạt tiêu chuẩn.
Sinh viên tuyệt đối không được hành nghề
v́ chưa đạt tiêu chuẩn tŕnh độ, dễ
làm mất uy tín chung của nghề giáo.
Các trường Công giáo không chịu
thừa nhận sự khống chế ấy v́ uy tín họ
đă tạo được từ lâu, đầu ra của
các trường ấy lại có nhiều phần tử
xuất sắc trong nhiều lănh vực của xă hội.
Jeanne d’Arc (1412 - 1431) vốn là nữ
anh hùng nước Pháp, nổi tiếng lẫy lừng
khắp thế giới. Khi quân Anh xâm chiếm lănh thổ,
bà chỉ là một cô gái chăn cừu, bà dùng sức mạnh
tôn giáo động viên mọi người tham gia chiến
đấu vệ quốc. Bà bị quân Anh bắt, xử
tử trên giàn hỏa lúc mới mười chín tuổi.
Bà được Giáo hội phong thánh. Các nữ tu
thường dùng tên thánh Jeanne đặt cho họ nên
đi đâu cũng gặp “xơ Jeanne”.
Hiệu trưởng ở đây là
một “xơ Jeanne”. Vị tiền nhiệm cũng là
“xơ Jeanne”. Đương nhiên học sinh của
trường toàn là tín đồ Công giáo. Thầy cô
trong trường h́nh như chỉ có tôi là ngoại
đạo. Nhưng h́nh như các đồng nghiệp
ấy không hề cảm thấy thế.
Tôi không hẹn trước nhưng
sau lời tự giới thiệu, bà Hiệu trưởng
bèn tiếp tôi thật niềm nở. Sau này tôi mới
nhận ra rằng t́nh cảm ấy hoàn toàn không phải
do tôi nhanh chóng tạo được trong phút sơ giao
mà có được từ một nguồn khác.
Bà ta bê từ tủ hồ sơ ra một
chồng giấy cao nghệu, đặt giữa chúng
tôi. Tôi hốt hoảng rên thầm:
- Trời đất quỉ
thần ơi! Điền cho xong chừng này hồ
sơ th́ “sống” sao nổi? Cái ông giáo hội La Mă quản
lư kiểu quái ǵ dễ làm thất đảm người
ta thế này hở trời?
Bà bắt đầu:
- Nói thật với thầy,
đây là 83 bộ hồ sơ xin dạy môn Việt
văn lớp Đệ ngũ (lớp 8 ngày nay) của
nhà trường.
Tôi vỡ lẽ nghĩ thầm: “Th́
ra là vậy! Hú vía!”
Bà ta tiếp:
- Tuy vậy, tôi không chọn
người nào trong số đơn này mà chỉ chọn
mời thầy v́ tin cậy vào lời bảo đảm
của thầy Lệ…
- Tôi đă hiểu ra mọi
sự và hứa ngày đến nhận Thời khóa biểu.
Tên đầy đủ của anh
ta là Nguyễn Bá Lệ, thuộc thành phần Công giáo di
cư, lực lượng hậu thuẫn dễ nể
của triều Ngô bấy giờ. Lệ là giáo viên
trường B́nh Linh (phiên âm tên giám mục Pellerin thời
Tự Đức) Trường ấy càng nổi danh
thêm một phần là nhờ góp phần đào tạo nhà
thơ Hàn Mặc Tử, một thi nhân “chiếu trên” của
thi đàn Việt Nam,
rất được giới trí thức hâm mộ.
Tôi có anh bạn thân người Nha
Trang sống nội trú ở trường nhờ có
người chú ruột là tu sĩ cao niên ở đấy.
Anh bạn nọ quen thân với Lệ, pḥng trọ họ
gần nhau. Một hôm Lệ hỏi:
- Cậu có quen NVL không?
Bạn tôi ỡm ờ:
- Không.
Lệ bực bội:
- Sao lại không quen? Nó học
ở Viện Hán học với cậu mà?
- Nhưng tôi đâu có quen?
Chỉ… thân thôi!
- Hừm! Tớ hỏi
đàng hoàng mà cậu trả lời đểu quá
đấy nhé! Này! Hắn có thực giỏi không?
- Có.
- Thảo nào! Nó vừa
đỗ thủ khoa đấy!
- C̣n thầy?
- Tớ ấy à? Đỗ
thay Tôn Sơn thôi.
(Tôn Sơn là tên kẻ đỗ chót
ở một khoa thi đời Tống - Trung Quốc.
Dân học hành thi cử nhớ tên ông sâu sắc có phần
ăn đứt vô số thủ
khoa!)
Người bạn tôi đùa:
- Sao không gắng leo thêm
vài bậc? Tám, chín ǵ đó cũng được chứ!
- Leo ǵ được! Lực
bất ṭng tâm mà! Năm nay tớ không c̣n nhạy bén
chuyện xôi kinh nấu sử,
nghĩ chậm viết chậm lắm! Hỏi thật
cậu nhé:
- Nó sống ra sao?
- Th́ cũng tự cung tự
túc, kèm trẻ, học bổng, viết bài gởi báo…
- Không có “hậu
phương bền vững” à?
- C̣n lâu!
- Có bay bướm, lăng mạn
không?
- Khỏi. Bạn bè đều
gọi ảnh là Khổng Tử đó!
Ngoài việc dạy học ở
B́nh Linh, Lệ c̣n đảm nhận việc chơi
đàn orgue cho các buổi lễ ở Jeanne d’Arc. Anh ta thành
“người nhà” của họ. Họ dành giờ cho
anh là hoàn toàn phù hợp t́nh nghĩa nhưng khổ nỗi
là học tṛ trong trường ngày hai buổi đều
có thói quen bước sang bên kia đường tạt
vào nơi dán thông cáo của Đại học để…
t́m người quen, lại ṭ ṃ soi mói vị thứ của
những người quen ấy nữa, thành thử ai
ngồi nhằm chỗ của Tôn Sơn rất dễ
bị phát hiện, vô phương củng cố uy tín
là thứ mà nghề dạy học cần đến
nhất, sống chết với nó nhất, V́ vậy
anh nảy ra ư nhường chỗ dạy cho tôi,
nhưng cố t́nh chơi tṛ gây bất ngờ. Vài hôm
sau, h́nh như anh bị giáo sư Charles Bonzon hù dọa
bằng bài chính tả dài thậm thượt (có kẻ
38 lỗi) khiến anh đâm nản, anh bỏ trường
Sư phạm, đăng lính. Từ đó tôi chẳng
có dịp nào cảm ơn anh ta. Điều ấy làm
tôi ân hận măi. Tôi ân
hận không phải v́ chuyện t́nh nghĩa chưa ṣng
phẳng mà v́ mất cơ hội cùng sống với
anh trong môi trường giáo dục học chấm thi.
Một người vị tha, thánh thiện như anh,
dù t́m cả nước, cả đời chẳng ḥng
ǵ gặp được kẻ thứ hai. Ḷng tôi măi
măi dành cho anh một vị trí danh dự.
Năm 1969, về Huế chấm thi
Tú tài I, tôi được giao nhiệm vụ giám thị
hành lang tức là đi bách bộ bên ngoài các pḥng thi, xua
những kẻ to gan dám vào tận cửa pḥng thi ném bài
giải. Thực ra việc ngăn chặn ấy
đă sẵn có đám cảnh sát tuần tiễu dọc
hàng rào, c̣n chúng tôi hoàn toàn nhàn hạ, thỉnh thoảng
tạt vào pḥng này pḥng nọ, hỏi một câu bâng
quơ phảng phất mùi… cấp trên:
- Thế nào? Ổn cả
chứ?
Vừa hỏi vừa phóng mắt một
ṿng rồi đi ra, không hề ngoái lại. Có làm vậy
mới duy tŕ khí thế.
Trong một ṿng nh́n lướt
như thế, t́nh cờ tôi bắt gặp một cặp
mắt bồ câu quá ư quen thuộc đang ngước
nh́n lên. Đó là cặp mắt của cô giáo dạy Tiểu
học trường nọ. Thú thật là trong số
hành trang rời Huế năm 1965, tôi có mang theo cả cặp
mắt đầy vẻ thân thiện ấy. Tôi để
ư số thí sinh trong pḥng và tính toán ra vị trí của cô
ta. Khi chấm bài, có lẽ tôi đă t́m gặp nhưng
cũng khó chắc chắn. Mặc dù vậy, tôi vẫn
“biếu không” cho mỗi bài “khả nghi” nọ thêm ba
điểm. Tức là khi nhân với hệ số, mỗi
người có thêm đến 9 điểm nếu tôi
“bói” đúng, và số điểm ấy rất dễ
biến “nguy” thành “an” như chơi!
Đấy là lần duy nhất tôi
chấm thi không trung thực lắm! Tôi không hề ân hận
tí nào, trái lại c̣n rất hài ḷng về việc đối
xử có t́nh có nghĩa như thế của ḿnh. Và tôi…
lạy Chúa giúp cô ta nhận được món “quà biếu”
nọ như những thí sinh may mắn ngồi kề
cô ta.
Giáo Sư Ngô Văn Lại 吳文赖老师
Việt Nam, Tháng 8, 2008
|
