Điểm số là kư hiệu nhà giáo dùng đánh giá chất lượng bài làm của học sinh hay thí sinh. Việc sử dụng kư hiệu ấy được gọi
khá dung tục là CHO ĐIỂM. Tiếng
CHO ở đây đă
khiến nhiều
nhà giáo ngộ nhận ḿnh là “thí chủ” mà quên mất
công tâm cùng tính nghiêm túc vốn là những chuẩn mực nhà giáo phải tuân giữ. Bằng không, rất dễ tạo ra bao chuyện đáng khóc đáng cười và cả đáng căm hận nữa.
Nhà văn
Thổ Nhĩ Kỳ Aziz Nexin có kể một mẩu chuyện thuộc loại “thích đùa” như sau:
Đến chơi nhà một nhà giáo dạy Văn, người khách nọ ṭ ṃ hỏi tŕnh độ làm văn của học tṛ lớp ông ta dạy ra sao. Ông
bèn hớn hở giới thiệu một bài đạt điểm cao nhất ông vừa chấm xong. Người khách đọc rồi kinh ngạc, trả lại chủ nhân, hỏi v́ sao ông
ta cho điểm
lạ lùng như vậy. Chủ nhân cầm bài đọc kỹ lại và hoảng hồn nhận ra đây chỉ là một bài tường thuật trận bóng đá vừa qua, không dính dáng ǵ đề tài Tập làm văn bàn về tác động của gió. Chỉ có câu nhập đề là khá chuẩn. Nhà giáo nọ chỉ c̣n có nước
… tá hỏa tam tinh!
Một lần
chấm thi ở
Đà Nẵng, khi lập phiếu điểm,
tôi bắt gặp một pḥng thi có kết quả khá đặc biệt: bài thi Văn thừa điểm cũng chỉ thừa một vài điểm, bài văn thiếu điểm
cũng chỉ thiếu một vài điểm, trong khi các môn Toán,
Lư, Hóa, Sinh ngữ
I, Sinh ngữ II, v.v…
cự ly giữa bài khá với bài kém chênh
nhau hơn 15 điểm (bấy giờ áp dụng thang điểm
trên 20). Thỉnh
thoảng tôi phải lập những phiếu điểm quá đỗi kỳ quặc: môn Văn đạt điểm
12 - 13, trong khi bảy môn c̣n lại không có môn nào đạt
nỗi 3 điểm,
có môn c̣n nhận điểm không, có nghĩa là thí sinh
bỏ cuộc. Tôi bực ḿnh bảo:
-
Chị coi hộ b́a đựng bài xem giám
khảo có phải là Nguyễn
Văn… không?
Chị ta lật
b́a xem rôi trố mắt sửng sốt:
-
Sao anh tài quá vậy?
Tôi nhếch
mép:
-
Có ǵ đâu. Tôi đă lập phiếu điểm cho anh ta một lần rồi!
Sau 1975, tôi mới biết “ông ta” ấy chính là người dạy ở
một trường
cùng tỉnh, tuổi đời c̣n rất trẻ.
Kiểu cho điểm áng chừng (dân trong nghề gọi là “đo gang tay”) bất chấp chất lượng
bài làm của thí sinh thực ra không phải là quá hiếm. Ngay tại trường
anh ta dạy cũng từng xảy ra một vụ “hay” hơn nhiều. Nếu chính ông Hiệu trưởng
trường ấy
không trực tiếp kể th́ tôi chả
đời nào
tin nổi.
Vào thời
chưa thi trắc nghiệm, một giám khảo nọ chấm môn Sử Địa. Đến khi lập phiếu điểm, người
ta phát hiện một pḥng thi kia thiếu xấp bài Vạn vật (tức Sinh vật ngày nay). Kiếm riết
một hồi, th́ ra xấp
bài nọ đi lạc qua ban chấm Sử Địa và bị giám khảo nọ “phang” điểm nguyên cả xấp! Té ra những h́nh vẽ của môn Vạn vật bị ông ta cho là h́nh
vẽ của môn Địa lư nên “chấm”
luôn! Như thế
tức là hơn ba chục bài của pḥng thi kia, ông không đọc lấy một ḍng, không nh́n một h́nh vẽ! Trưởng ban Sử
Địa cũng
chẳng thèm kiểm soát xem các giám
khảo ban ḿnh múa may bừa băi ra sao.
Không biết số phận ông trưởng bạn nọ thế nào, riêng ông giám khảo bị lập biên bản và mời nghỉ dạy ngay tức khắc.
Chuyện Nexin kể trên kia thực ra là t́nh trạng
cực kỳ phổ biến, đến nỗi học tṛ cũng
biết tỏng
và lợi dụng ngon lành. Bởi vậy Nexin xếp chuyện ấy vào tập “Con cái chúng ta giỏi thật!”
Đă có một tập quán lâu đời ở một
số thầy dạy Văn là cứ vào đầu năm học, nhà giáo lo chấm thật kỹ một bài rồi lưu điểm số bài ấy để dùng như… tự điển, các lần sau cứ dựa vào đấy mà “cho” điểm. Cậu học tṛ lém lỉnh trong chuyện kể của Nexin “biết tẩy” thủ đoạn này và đă
lợi dụng thành công, chẳng thèm phí sức động năo cho… rách việc.
Người ngoài luồng rất khó tin rằng chuyện đời lại có thể như vậy.
( Tiếp
)
Tôi đoán
phỏng rằng
loại nhà giáo áp dụng
thủ đoạn
này chiếm đa số áp đảo. Nguy hiểm cho thủ đoạn này c̣n xảy
ra theo chiều ngược
lại. Nhiều
bài làm về nhà học tṛ thường nhờ
anh rể, chị dâu, v.v… làm hộ mong có được điểm cao, té ra điểm
cũng vẫn thế mặc dù người làm giúp đôi khi có tŕnh độ vượt
xa thầy cô của học tṛ. Bản thân tôi hồi dạy Đại học đă từng bị một cô học tṛ cũ của ḿnh dạy Tiểu học cho điểm dưới trung b́nh khi tôi làm hộ
một bài văn lớp 5, khiến thằng bé cứ một mực cho rằng tôi đă cố t́nh làm thật dở, trong khi nó dốc
ḷng tin tưởng
là bác nó sẽ kiếm hộ một món điểm kha khá. Tôi đành ngậm đắng nuốt cay để
thằng bé lớp 5 duy tŕ tinh thần học tập.
Chuyện xảy ở cuộc
lập điểm
thi như tôi đă kể ở trên là trường hợp không phổ biến bằng trường
hợp Nexin đă
kể. Có những nhà giáo coi điểm số là thứ tài sản sở hữu của ḿnh, ḿnh “có quyền” ban phát bao nhiêu tùy thích. Đă có một trường hợp
xảy ra như sau:
Năm 1975, bên
này Bến Hải
thường tổ
chức vào dịp lễ Hai Bà Trưng một cuộc thi dành cho nữ sinh Trung học Đệ nhị cấp (lớp 10 trở lên), gọi là “Giải văn chương nữ giới” Thí sinh thi ở các tỉnh, bài thi tập
trung về chấm ở Sài G̣n, mỗi trường Nữ cử về một giám khảo.
Một năm
nọ, giám khảo trường
Đồng Khánh h́nh
như nhận ra bài của
trường ḿnh
nên phóng tay cho điểm
18 trên 20. Bà chủ khảo phát hiện điều ấy, công khai hỏi giám khảo nọ:
-
Sao anh cho đến 18 điểm mà không thông báo cho Hội
đồng?
Anh ta đáp cộc lốc:
-
Tôi có quyền!
Bà ta giận
tái mặt quay
sang hỏi tôi giọng run run cố rít lên:
-
Anh L. thấy anh ta nói vậy nghe có được không?
-
Thưa bà chủ khảo, tôi “nghe” th́ nghe rồi, c̣n “được”
hay không th́ c̣n phải đọc bài thi đă!
Chuyện dừng lại ở
đấy chứ
không xé ra to thêm v́ sống trong thời chiến, người
ta thường chủ
trương “dĩ
ḥa vi quí”. Rơ ràng là
anh ta “có quyền” thật!
V́ vậy
mà năm ấy, Đồng
Khánh năm ấy
được một
giải cao. Trái với lệ thường hàng năm, các giải cao thường “thuộc quyền sở hữu” trường Gia Long hoặc
trường Trưng
Vương là hai
trường Nữ
ở Sài G̣n. Hai trường ấy có kế hoặch phụ đạo bồi dưỡng kỹ cơ chứ không chơi tṛ “tay không bắt giặc” hy vọng “gà gỗ mổ gà thật” như ở các trường tỉnh
xa.
Việc cho điểm một bài làm là
đánh giá một công tŕnh, một tâm huyết của học tṛ, tôi không bao giờ dám dễ dăi, không bao giờ nể nang, và tôi tự bằng ḷng về cách xử sự của ḿnh trong bấy nhiêu năm đi dạy. Tuy nhiên, giờ đây ở tuổi
về già, tính sổ đời ḿnh bất chợt nhận ra có nhiều trường hợp
để lại
trong ḷng tôi ít nhiều
áy náy, ân hận. Trong đó có hai trường hợp gây ấn tượng sâu đậm nhất:
Trường hợp
thứ nhất xảy ra cho một nữ sinh ở trường Nữ.
Một hôm, có đôi vợ chồng nọ đến gặp tôi, đưa ra lư do là con họ cần đi du học nhưng điểm
Văn yếu quá,
nay nhờ tôi chữa lại điểm Văn, nâng
lên cho đạt yêu cầu.
Tôi thấy
họ cầm trên tay tờ học bạ, có nghĩa là họ đă lọt qua cửa chính, tôi chỉ cần gạch bỏ điểm cũ, cho điểm mới vào bên cạnh, kư tắt một chữ, họ mang sang văn pḥng đóng dấu lên là mọi
sự hợp lệ.
Ngày nay vốn
sống nâng lên nhiều hơn, tôi cũng nh́n nhận rằng việc làm ấy quả là chuyện quá nhỏ nhưng lúc bấy giờ tôi thấy vấn đề không đơn giản tí nào. Tôi cảm thấy lương tâm nghề nghiệp của ḿnh bị xúc phạm thô bạo. Giả sử có hai học bạ được
xét vớt cho một suất du học, học bạ kia có tổng số điểm
145, học bạ
của con họ
có số điểm 144, nay tôi
nể họ, nâng thêm 2 điểm tất kẻ đạt yêu cầu bị hỏng, kẻ chưa đạt yêu cầu lại được tuyển
do bàn tay phù phép của tôi ư? Nhất định là không thể như vậy được.
Tôi dứt khoát là ḿnh không “có quyền” vứt bỏ lương tâm dễ dàng như vậy. Tôi bảo họ:
-
Điểm số là do sức học sinh làm ra chứ không phải do thầy giáo ban phát. Tôi chấm bài rất thận trọng, không hề có chuyện “quan tám cũng ừ, quan tư cũng gật”, nay không chấm mà cho điểm
bừa băi th́ tôi chẳng
thể nào làm được. Nếu cô ta có chí du học, có điều kiện
du học th́ ông bà dùng
mọi cách động viên, khích lệ từ nhiều năm trước, chứ không phải đến lúc cần học bạ tốt mới lo liệu cho nó tốt…
Đôi vợ
chồng ấy khá tự trọng, đặt
vấn đề
không thành là cáo từ.
Không hề nài nỉ gây điều khó xử cho tôi. Tôi rất phục thái độ thẳng thắn và tâm hồn trong sáng của họ. Măi đến nay tôi vẫn không biết họ là ai, con họ tên ǵ. Nếu gặp tay người thủ đoạn, họ sẽ mào đầu rằng họ là ai, quen thân hay là bà con những nhân vật nào, họ tạo ra một thứ hào quang nào đó để buộc tôi thấy cái việc chữa điểm là nhỏ nhặt, không đáng cho tôi phải
áy náy.
( Tiếp
)
Trường hợp
thứ hai gay cấn hơn, xảy ra sau ngày đất nước
thống nhất.
Năm ấy,
khối 11 có hai giáo viên dạy Văn, Tôi vào nghề
có lẽ từ lúc cô kia mới học… mẫu giáo. Cô ta dạy “thành công” đến mức có đến gần
70% sĩ số các lớp cô đảm nhiệm đủ điểm môn
Văn, c̣n tôi dạy kém đến nỗi số đủ điểm chưa đạt đến
30%. Th́ ra cô đạt danh hiệu tiên tiến dễ dàng nhờ thành tích thi đua như vậy chứ không hẳn nhờ có thẻ đoàn viên.
Tôi biết
rơ là ở đây không hề có chuyện tiêu cực nhưng tôi tin chắc là cô lănh
hội lệch lạc lời giáo huấn của ông Phó ty khi ông bảo: “Thầy mà cho học tṛ điểm không, th́ chính người thấy ấy đáng điểm không” (ông ta nói theo tầm vĩ mô, nhưng cô lại hiểu ở tầm
vi mô!).
Tôi chua chát hỏi cô ta:
-
Có thật cô tin rằng t́nh trạng học
Văn các lớp
ấy đạt
mức như thế không? Té ra cô
mới vào nghề mà dạy có hiệu quả ghê nhỉ?
Cô đáp
gọn bân:
-
Nếu thầy không đồng ư, em sẽ hạ điểm chúng nó cho ngang
với tầm điểm số của thầy.
Tôi cau mặt:
-
Để rồi cô giải thích với học tṛ của cô rằng chúng nó mất điểm là do tôi ư? Có họa là tôi tận
số…
Sau đó, một học sinh của lớp tôi dạy năn nỉ xin điểm. Khổ nổi hắn ta là con bà chủ trọ. Hắn lại mở lời xin điểm ngay trong bữa cơm, tức là có mặt cả mẹ hắn nên tôi bị đẩy vào thế khó xử. Mới trong tuần trước hắn có công dắt
tôi lên vùng kinh tế mới buôn chuối về xuôi để tăng thu nhập. Thế nhưng tôi thẳng thừng khước
từ việc nâng điểm và giải thích:
-
Thầy không làm ra điểm hay có sẵn cả kho điểm, muốn
phát cho ai bao nhiêu th́ phát. Em chỉ làm được như vậy th́ nhận điểm như vậy, không có cách ǵ
khác đâu.
Hắn thốt
một câu ai oán, tôi nghe đắng nghét cả nước bọt:
-
Mấy đứa học lớp cô … tụi nó dở hơn con mà đều đủ điểm
hết trơn…
-
Cô ấy giỏi hơn thầy chứ ǵ?
Hắn khó chịu, nhăn nhó thật trẻ con:
-
Con đâu có ư đó? Làm sao cổ hơn thầy được!
Hắn đă vuốt ve ḷng tự ái của tôi. Cũng có nghĩa là hắn đă bớt oán, nhất là cũng nhờ tôi chấm bài khá chu
đáo, mọi chỗ sai lầm đáng phê phán, tôi đều phải đánh dấu rất rơ, buộc hắn phải tâm phục khẩu phục.
Thế nhưng sau đó mấy hôm tôi đành phải đi t́m nhà trọ
khác. Ở lại
đấy, ra vào tôi mất
hết thoải
mái. Hắn thiếu một điểm mà làm tôi phải
long đong cả mấy ngày.
Tôi dọn đến địa
chỉ mới, hắn ta chẳng nhớ ǵ chuyện cũ, vẫn lui tới khá đều đặn
và c̣n bàn với tôi chuyện xoay xở để tự … xóa đói giảm nghèo. Té ra ḷng dạ
hắn khá quân tử. Hay là tôi “ở hiền gặp lành”?
Giáo
Sư Ngô Văn Lại 吳文赖老师
Việt Nam,
Tháng 5, 2011
|