春節古詩選譯  THƠ XUÂN CỔ TUYỂN DỊCH

 

 

 

 

 

Dưới đây 11 bài thơ xuân cổ Trung Hoa do cựu giáo   Ngô Văn Lại  吳文賴  ( 9 bài )

người học tṛ của cụ   Hàn Quốc Trung  韓國忠  ( 2 bài ) tuyển dịch.

 

 

01.

田家元日

(唐)孟浩然

 

昨夜回北,今朝歲起東

我年已強仕,無祿尚憂農

桑野就耕父,荷鋤隨牧童

田家氣候,共說此年

 

 

ĐIỀN GIA NGUYÊN NHẬT
Mạnh Hạo Nhiên

 

Tạc dạ đấu hồi bắc,

Kim triêu tuế khởi đông.

Nhă niên cưỡng ,

lộc thượng ưu nông.

Tang tựu canh phụ,

sừ tùy mục đồng.

Điền gia chiêm khí hậu,

Cộng thuyết thử niên phong.

 

 

TẾT NHÀ NÔNG

 

Đẩu tinh 1 chầu Bắc đêm qua,

Sáng nay năm mới nhô ra chân trời.

Tuổi ta từng khoẻ đấy thôi,

Lộc vua chẳng 2 tạm thời nông tang.

Thợ cày ta đến nhập đàn,

Vác bưà 3 lẽo đẽo theo đoàn chăn trâu.

Nhà nông nức kháo nhau:

- Năm nay nhất định hoa màu trúng to!

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Mạnh Hạo Nhiên (689 – 740) thi hỏng, trọn đời làm mạc liêu (tức giacho quan) ở Kinh Châu.

 

(1)     Đẩu tinh:  tức sao Bắc Đẩu (cũng gọi Nam Đẩu) cḥm sao 6 ngôi, dân gian gọi sao bánh lái.  Tuỳ chiều quay cuả điạ cầu, “bánh lái” quay chuôi về Bắc vào đêm cuối năm.

(2)     Lộc vua chẳng :  Tác giả mạc liêu, hưởng thù lao tuỳ thuộc vào quỷ điạ phương.

(3)     Bừa:  nguyên văn , chỉ mọi nông cụ răng dài để làm tơi đất dọn sạch cỏ (người Việt Nam gọi thành hai loại khác nhau:  bừa chỉ loại lớn, kéo bằng sức trâu , cuốc, cào chỉ loại nhỏ dùng sức người)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

02.

賣癡呆詞
(南宋)范成大

 

除夕更闌人不睡,厭禳鈍滯迎新歲。
小兒呼叫走長街,雲有癡呆召人買。

 

MẠI SI NGAI TỪ
Phạm Thành Đại

 

Trừ tịch canh lan nhân bất thuỵ,

Yếm nhương độn trệ nghinh tân tuế.

Tiểu nhi khiếu tẩu trường nhai,

Vân hữu si nai triệu nhân măi.

 

 

BÁN NGU SI

 

Thao thức giao thưà đă quá canh,

Ngu đần năm mới trút cho nhanh.

Ngoài đường trẻ reo vang phố,

Rằng: - anh đần rao bánanh.

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Phạm Thành Đại (1126 – 1193) danh thần đời Nam Tống.  Tiếng tăm ông sánh ngang các tác giả lớn như Lục Du, Dương Vạn bấy giờ.

 

Bài thơ này nhắc đến tục vui ngày Tết:  bán dại khờ (sang năm mới, con người khôn ra, vậy bao nhiêu khờ dại phải bán cho hết sạch trước lúc giao thưà).  Tác giả dỏm kể rằng cả đêm trừ tịch vẫn không thấy ai đến mua, đang bấn lên th́ nghe ngoài phố trẻ con reo rằng anh ngốc gọi người đến bán cả con người anh, anh ngốc toàn diện ( 身都是呆 ) chứ không phải ngốc một phần như họ Phạm.  (Đấy tâm muôn đời cuả loài người!  Ai cũng cho rằng kẻ khác phải ngốc hơn ḿnh.)

 

 

 

 

 

 

03.

除夜
來鵠

 

事關休戚已成空萬里相思一夜中。
愁到曉雞聲絕後又將憔悴見春風。


TRỪ DẠ

Lai Hộc

 

Sự quan hưu thích thành không,
Vạn tương nhất dạ trung.
Sầu đáo hiểu thanh tuyệt hậu,
Hựu tương tiều tuỵ kiến xuân phong.

 

 

ĐÊM TRỪ TỊCH

 

Buồn vui giờ đă thành không,

Nhớ nhau muôn dặm cũng trong đêm này.

gáy sáng, sầu c̣n đầy,

Gió xuân ve vuốt mặt ai phờ

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Họ tên tác giả đều quá lạ nhưng tâm trạng tác giả th́ rất quen: Người đời quen coi đêm cuối năm xóa tất cả mọi bận tâm nhưng tục ấy không xua được sự băn khoăn của những tâm trạng vấn đề - Mặt khác, người ta cũng tin gió xuân thổi bay mọi buồn phiền, thật ra đấy cũng tṛ tự nhiên huyễn hoặc thôi. Tinh thần lạc quan quá đáng khiến người ta mất khả năng phán đoán, nhưng nhờ vậy mới vui xuân trọn vẹn được.

 

 

 

 

 

 

04.

元日
王安石

 

爆竹聲中一歲除春風送暖入屠蘇。
千門萬戶曈曈日總把新桃換舊符。

 

NGUYÊN NHẬT

Vương An Thạch

 

Bộc trúc thanh trung nhất tuế trừ,
Xuân phong tống noăn nhập đồ .
Thiên môn vạn hộ đồng đồng nhật,
Tổng bả tân đào hoán cựu phù.

 

 

NGUYÊN ĐÁN

 

Tiếng pháo xua tan chuyện cả năm,

Đ 1 thugió xuân nồng.

Nhà nhà rạng rỡ như bừng sáng,

Đào phù 2 cũng mới đổi thay xong.

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Vương An Thạch (1021 - 1086) người lỗi lạc về văn học lẫn chính trị, làm tể tướng đời Tống Thần Tông, tiến hành cuộc đại cải cách gây đụng chạm quyền lợi nhiều đồng liêu nên bị chống đối mạnh mẽ đến mất chức. (Người cầm đầu phe chống đối Đông Pha (1036 - 1101) bị Vươngcách lyra Hoàng Châu nhưng uy danh quá mạnh nên Vương đành chịu thua cuộc.

 

(1)    Đ : Tên riêng dành gọi thứ rượu uống vào dịp Tết.

(2)    Đào phù: Bùa bằng gỗ đào. Người ta dùng ván gỗ đào đóng lên hai bên cửa, vẽ lên đấy hai thần giữ cửa Thần Đ Uất Lũy cùng bùa chú đ hai vị ấy xua đuổi ma.  Sáng mồng một Tết, người ta bỏ ván , thay ván mới. (Ở Việt Nam hai thần ấy thường chỉ thấy đặt tượng tại cổng Chùa gọi ông Thiện, ông Ác).

 

 

 

 

 

 

05.

元日 玉楼春
(宋)毛滂

 

一年滴盡蓮花漏,碧井酴酥沈凍酒。

曉寒料峭尚欺人,春態苗條先到柳。
佳人重勸千長壽,柏葉椒花芬翠袖。

醉鄉深處少相知,只與東君偏故舊。

 

NGUYÊN NHẬT NGỌC LÂU XUÂN

Mao Bàng

 

Nhất niên tíchtận liên hoa lậu,

Bích tỉnh đồ tôtrầm đông tửu.

Hiểu hàn liệu tiễu thượng khi nhân,

Xuân thái miêu điều tiên đáo liễu.

Giai nhân trọng khuến thiên trường thọ,

Bách diệp tiêu hoa phân thúy tụ.

Túy hương thâm xứ thiếu tương tri,

Chỉ dữ Đông quân thiên cố cưu.

 

 

NGÀY XUÂN Ở NGỌC LÂU1

 

Giọt sen 2  đă điểm hết năm,

Đồ lạnh 3 thôi nằm giếng khơi.

Sáng ra rét buốt cả người,

Đón xuân cành liễu nẩy chồi sớm thay!

Giai nhân mừng thọ quá say,

Thướt tha tay áo hương bay 4  nồng nàn.

Làng say vốn hiếm bạn vàng,

Quanh đi quẩn lại chỉ chàng Đông quân. 5

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

  1. Ngọc Lâu: Nơi quy tụ giới tao nhân mặc khách. Ở đây chỉ chung chốn kỷ viện, (nơi quy tụ nhiều người đẹp thanh sắc, trổ tài múa hát, ca nhạc phục vụ khách sang).
  2. Giọt sen: Đồng hồ buổi đầu tạo h́nh hoa sen lớn chứa đầy nước, giữa cột ghi giờ, đáy lỗ mỉ, mực nước sẽ xác định giờcột.
  3. Đồ lạnh: Rượu Tết người ta ủ men bằng cách bịt kín , thả xuống giếng, đến Tết lôi lên. Vi khuẩn tạo rượu vốn thuộc loại yếm khí nên phát huy tác dụng cao, rượu nồng hương hơn.
  4. Tay áo hương bay: Tay áo giới tŕnh diễn ca vốn rộng tối đa, các nàng cất vào đấy các loại hoa thơm để thả hương ngây ngất.
  5. Đông quân: Vua cai quản phương Đông. Theo đồ, Phương Đông thuộc mùa xuân, do thanh đế Linh Uy Ngưỡng cai quản, được gọi Chúa Xuân (dân say cũng thường cho ḿnh vua”).

 

 

 

 

 

 

06.

除夜
(南宋)文天祥

 

乾坤空落落,歲月去堂堂。
末路驚風雨,窮邊飽雪霜。
命隨年欲盡,身與世俱忘。
無復屠蘇夢,挑燈夜未央。

 

TRỪ DẠ

Văn Thiên Tường

 

Càn khôn không lạc lạc,
Tuế nguyệt khứ đường đường.
Mạt lộ kinh phong ,
Cùng biên băo tuyết sương.
Mệnh tuỳ niên dục tận,
Thân dữ thế câu vương.
phục đồ mộng,
Khiêu đăng dạ vị ương.

 

 

ĐÊM TRỪ TỊCH

 

Trụ cứ bao la,

Tháng năm cứ đi qua.

Đường cùng ngại mưa gió,

Sương tuyết ngấm đầy da.

Mệnh hết theo năm hết,

Thân cùng thế quên ta 1.

Đồ không dám mộng,

Khêu đèn đêm chưa 2.

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Văn Thiên Trường (1236 – 1283) đỗ Trạng Nguyên năm 1256, làm quan đời Nam Tống, quan chức trầy trật đến năm 1276, người ta “chợtnhận ra tài năng ḷng trung nghĩa phi thường của ông, bèn phong ông làm Hữu thừa tướng (như Phó thủ trưởng ngày nay) để cầm đầu phái đoàn đến trại quân Nguyên đàm phán. Quả nhiên ông bị bắt giữ. Ông trốn thoát về bán sạch gia tài lập nghĩa quân chống Nguyên nhà Tống đă bị tiêu diệt.

Vợ con ông bị giặc bắt rồi cuối cùng ông (1278). Hốt Tất Liệt dụ hàng ông suốt 5 năm. Ông khảng khái đến chết. (hiểu đời ông, ta mới hiểu bài này).

 

(1)   Nguyên văn:  Thân cùng thế đều quên. Ám chỉ cái Trạng Nguyên Hữu thừa tướng cũng rời ông để chỉ c̣n lại thân thế người tuyệt vọng.

(2)   Chưa : Nguyên văn:  Chưa đến chỗ giữa (vị ương) ngụ ư chuỗi ngày tàn kéo dài quá lâu, quá khổ ải trước khi ra pháp trường.

 

 

 

 

 

07.

拜年
(明)文徵明

 

不求見面惟通謁,名紙朝來滿敝廬。
我亦隨人投數紙,世情嫌簡不嫌虛。

 

BÁI NIÊN

Văn Trưng Minh

 

Bất cầu kiến diện duy thông yết,

Danh chỉ triều lai măn tệ .

Ngă dịch tùy nhân đầu số chỉ,

Thế t́nh hiềm giản bất hiêm .

 

 

THĂM VIẾNG ĐẦU NĂM

 

Không cần gặp mặt, gởi thăm suông,

Danh thiếp đầy nhà tự bốn phương.

Ta bắt chước ai trao mấy tấm,

T́nh đời rất sợ bị quên luôn. 1

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Văn Trưng Minh (1470- 1559) họa lớn Đời Minh. Bài thơ này phê phán tục chúc tết bằng danh thiếp, cho hời hợt, sáo rỗng, thiếu chân t́nh nhưng ông vẫn phải bắt chước không gởi thiệp c̣n bị chê trách hơn.

 

(1) Suy rộng ra, mọi việc làm theo tục lệ đều miễn cưỡng, chiếu lệ, phiền toái, tốn tiền bạc th́ giờ (đă người hào bỏ tục ăn tết !)

 

 

 

 

 

08.

已酉新正
葉顒

 

天地風霜盡乾坤氣象和。
歷添新歲月春滿舊山河。
梅柳芳容徲松篁老態多。
屠蘇成醉飲歡笑白雲窩。

 

 

KỶ DẬU TÂN CHÁNH

Diệp Ngung

 

Thiên địa phong sương tận,

Càn khôn khí tượng ḥa.

Lịch thêm tân tuế nguyệt,

Xuân măn cựu sơn ;

Mai liễu phương dung trí,

Tùng hoàng lăo thái đa.

Đồ thành túy ẩm,

Hoan tiếu bạch vân oa.

 

 

NĂM MỚI KỶ DẬU

 

Trời đất với sương gió,

Không gian ấm áp ra.

Tháng năm thêm mới mẻ,

Xuân rạng rỡ sơn .

Mai liễu thêm mơn mởn,

Trúc tùng già dặn xa.

Đồ làm say khướt,

Cười vui khắp mọi nhà. 1

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Chưa thấy liệu về tác giả Diệp Ngung ngoài chi tiết ông sống vào đời Minh (1368-1643)

 

(1) Mọi nhà : Nguyên vănBạch Vân Oa” (nhà mây trắng) lẽ chỉ nhà của tác giả (người dịch nghĩ vị trí cao, vậy quy tụ cả đại gia đ́nh nên mạnh dạn dịchMọi nhàcho dễ nghe)

 

Tác giả vui xuân thực thụ hồn nhiên rất phù hợp tâm người sơn (Bạch Vân Oa)

 

 

 

 

 

09.

癸已除夕偶成
(清)黄景仁

 

千家笑語漏遲遲,憂患潛從物外知。
悄立市橋人不識,一星如月看多時。

 

QUƯ DĨ TRỪ TỊCH NGẪU THÀNH
Hoàng  Cảnh Nhân

 

Thiên gia tiếu ngữ lậu tŕ tŕ,

Ưu hoạn tiềm tùng vật ngoại tri.

Tiểu lập thị kiều nhân bất thức,

Nhất tinh như nguyệt khan đa th́.

 

 

TRỪ TỊCH QUƯ TỊ

 

Nhà nhà cười nói, phút giờ qua,

Lo lắng chẳng c̣n vướng bận ta.

Đứng lặng bên cầu không kẻ hỏi,

Măi nh́n sao sáng tựa trăng xa

 

 

Ngô Văn Lại 吳文赖  dịch chú thích

Việt Nam, Xuân Mậu

 

Chú thích:

 

Hoàng Cảnh Nhân nhà thơ tên tuổi đời Thanh, sinh năm 1749, mất năm 1783.  Ông làm thơ từ năm lên 9 - Giới nghiên cứu tôn ông thơ nhân xuất sắc thời Càng Long.  Suốt đời sống trong cùng khổ nhà nghèo, thi hỏng.

 

 

 

 

 

 

 

10.

鳳城新年辭
(清)查慎行


巧裁幡勝試新羅,畫彩描金作鬧蛾;

從此剪刀閒一月,閨中針線歲前多。

 

PHỤNG THÀNH TÂN NIÊN TỪ

Tra Thận Hành

 

Xảo tài phiên thắng thí tân la,

Hoạ thái miêu kim tác náo nga;

Ṭng thử tiễn đao nhàn nhất nguyệt,

Khuê trung châm tuyến tuế tiền đa.

 

 

MẤY LỜI ĐẦU NĂM KINH THÀNH

 

Đôi ḍng trước khi chuyển ngữ:

 

Thời xưa, phái nữ trong dân gian làm lụng suốt năm, chỉ đến khi tết đến mới được nhàn rỗi vui đùa ba ngày xuân.  Bài thơ trên diễn đạt tâm trạngăn tếtcủa họ qua h́nh ảnh bận rộn chuẩn bị trước tết. Họ đă khéo léo kết thêu những đồ trang sức, cắt may quần áo, thử đo, chưng diện  thể hiện tínhyêu chuộng nét đẹpcủa phái nữ tạo hoá đă ban cho họ!

 

Khéo tay phướn 1 lụa mới trông hay,

Rực rỡ viền kếtbướm ngài2;

Chiếc kéo từ nay nhàn cả tháng,

Pḥng khuê trước Tết chỉ kim đầy.

 

 

Hàn Quốc Trung 韓國忠  dịch chú thích

California, Hiệp Chủng Quốc, Xuân Canh Dần

 

Chú thích:

 

Thi   Tra Thận Hành ( 查慎行 ) (1650 – 1727) người tỉnh Triết Giang ( 浙江 ),  tên thật Tự Liễn ( 嗣琏 ), tự Hạ Trọng ( 夏重 ), hiệu Tha Sơn ( 他山 ) Bạch ( 初白 ), sau đổi tên thành Thận Hành ( 慎行 ) đổi tự thành Hối ( 悔余 ).  B́nh sinh ông làm trên 10000 bài thơ.  Về sau ông biên soạnKính Nghiệp Đường Thi Tập( 敬业堂诗集 ) chỉ thu giữ  lại 4600 mấy bài.

 

(1)    PhướnChỉ những mảnh lụa được cắt xén kiểu cọ dùng để kết thắt trên tóc hay làm vật trang sức, quà biếu trong những ngày xuân thời xưa  Một nhà ái quốc thời Nam Tống đă viết một câu từ với nội dung khi thấy những mảnh phướn xuân bay lượn, phất phới trên mái tóc mấy nàng biết ngay xuân về.”  幡勝: 即彩勝。用金銀箔羅彩制成,為歡慶春日來臨,用作裝飾或饋贈之物

(2)    Bướm ngài:  Ở đây chỉ loại trang sức bằng lụa hay loại giấy đặc biệt màu đen bóng nhoáng kết thắt trên đầu phái nữ thời xưa thường h́nh dạng như hoa, bướm, hay sâu bọ trong hoa cỏ闹蛾: 古代一種頭飾。剪絲綢或烏金紙為花或草蟲之形

 

 

 

 

 

 

11.

甲午元旦
(清)孔尚任

 

蕭疏白髮不盈顛,守歲圍爐竟廢眠。

剪燭催乾消夜酒,傾囊分遍買春錢。

聽燒爆竹童心在,看換桃符老興偏。

鼓角梅花添一部,五更歡笑拜新年。

 

 

GIÁP NGỌ NGUYÊN ĐÁN

Khổng Thượng Nhâm

 

Tiêu bạch phát bất doanh điên,

Thủ tuế vi cánh phế miên.

Tiễn chúc thôi can tiêu dạ tửu,

Khuynh nang phân biến mại xuân tiền.

Thính thiêu bạo trúc đồng tâm tại,

Khán hóan đào phù lăo hứng thiên.

Cổ giác mai hoa thiêm nhất bộ,

Ngũ canh hoan tiếu bái tân niên.

 

 

NGUYÊN ĐÁN GIÁP NGỌ

 

Trên đầu tóc đă bạc thưa,

Lửa hồngthủ tuế1 ma xa lià.

Gọt tim đèn, (giục) cạn rượu khuya,

 “Tiền Xuân2 trang sức trút ch́a lẹ mua.

Pháo vang ḷng trẻ y xưa,

Đào phù 3 hóan đổi dạ ưa nghiêng nh́n.

, trống nổi mai xinh,

Canh năm hớn hở mừng nghinh xuân về.

 

 

Hàn Quốc Trung 韩国忠  dịch chú thích

California, Hiệp Chủng Quốc, Xuân Tân Măo

 

Chú thích:

 

Thi nhân Khổng Thượng Nhâm ( 孔尚任 ) (1648 – 1718) tổ tịch huyện Khúc Phụ ( ),  tỉnh Sơn Đông ( 山东 ),  cùng quê cháu nội đời thứ 64 củaVạn Thế BiểuKhổng Tử ( 孔子 ),  tự Sính Chi ( 聘之 ), hiệu Đông Đường (东塘 ), tự xưng Vân Đ́nh Sơn Nhân  ( 云亭山人 ).  Ông để lại cho đời nhiều tác phẩm, trong đó kỳ truyện lịch sửĐào Hoa Phiến( 桃花扇 ) khá nổi tiếng.

 

(1)    守岁  Thủ tuế:  Phong tục vào đêm giao thừa, người ta thức khuya đểtống cựu nghinh tân” (tiễn đưa năm , đón rước năm mới).  TụcThủ tuếquanh lửa hồng trượng trưng cho ư niệm xua trừ tất cả ma, xui xẻo trong năm để mongvạn sự cát tườngtrong năm mới sắp đến.

(2)    春钱   Xuân tiền:  Đồng tiền (token) sử dụng trong những kỷ viện thời xưa.  Chúng c̣n dùng làm quà cho những cặp trai gái (con cháu) đang thời kỳ yêu đương, hay mới kết hôn, với dụng ư tượng trưng chúc cho hạnh phúc.  Ng̣ai ra, c̣n một lọai “token” dùng làm đồ trang sức cho phái nữ.  đây, tất nhiên, dùng theo nghĩa này.

(3)    桃符  Đào phùXem chú thích (2) trong bài元旦  Nguyên Đán” (bài số 4 phía trên) của giáo Ngô Văn Lại.

 

 

 

 

 

 

 

 

*  中國十大古曲之一﹕梅花三弄  *

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

*** 投稿電子郵件請寄 ***

Bài vở & h́nh ảnh xin gởi về Ban Phụ Trách KHAIMINH.ORG

 

VanNgheGiaiTri@KhaiMinh.org

 

 

 

 

啓明网站  |  Copyright © 2004 - Present  KHAIMINH.ORG  |  Website Disclaimer